Tekort aan medicijnen door coronacrisis vereist centraal ingrijpen

Wat merkt de consument van de corona-crisis? Er is een run op specifieke producten, leidend tot onder meer lege schappen voor desinfecterende handgel bij Kruidvat. Allerlei bedrijven spelen erop in. Daarnaast verhoogt elektronicagigant Coolblue de prijzen, omdat de productie in China stagneert, schepen niet meer vertrekken en containers zich opstapelen in de havens. Dat is een belangrijk gegeven, want juist veel grondstoffen, hulpmiddelen en geneesmiddelen die we in Nederland in de zorg gebruiken komen uit China. En die fabrieken liggen waarschijnlijk ook stil.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), de Nederlandse overheid, talloze burgemeesters, Gemeentelijke Gezondheidsdiensten (GGD’s) en ziekenhuizen reageren adequaat. Maar wat is het effect in de komende maanden? Dat baart mij zorgen. Want een duidelijk beleid op de middellange termijn ontbreekt. Een beleid dat het belang van afzonderlijke ziekenhuizen, huisartsen en verpleeghuizen overstijgt.

De afgelopen tijd is de spanning rondom het coronavirus Covid-19 snel opgelopen. In de reguliere media en op sociale media is een ware hype uitgebroken. Elke nieuwe patiënt wordt geturfd, elk dodelijk slachtoffer gemeld. Logisch, want alle ingrijpende maatregelen tegen het virus treffen iedereen. Steden en provincies zijn afgesloten, noodziekenhuizen verrijzen uit het niets, zoals in China. Internationale vluchten worden geschrapt, cruiseschepen bevinden zich in quarantaine. Kantoren en hotels gaan dicht, congressen en internationale sportwedstrijden worden gecanceld. In Nederland zijn de eerste afdelingen intensive care op slot gegaan, in Gorinchem is al een heel ziekenhuis gesloten en patiënten worden thuis geïsoleerd.

Lees ook dit essay van arts/schrijver Emma Bruns: Het virus trekt aan de noodrem

Beperkte capaciteit

Prima, want alle maatregelen zijn bedoeld om de verspreiding en de impact van het rondrazende virus te beperken. En uiteindelijk moet het virus zelf worden vernietigd – in het belang van ons allen. Daarom moeten we de minister voor Medische zorg en alle andere betrokkenen volop steunen. Zij doen hun best om de aanzwellende onzekerheid te dempen, verantwoorde maatregelen te zoeken en iedereen te helpen die al in quarantaine is.

Voor ziekenhuizen en laboratoria is het een hele kunst om de juiste maatregelen te nemen. Mocht het virus zich snel verder verspreiden, dan is de capaciteit te beperkt. Uiteraard bestaan er protocollen en afspraken om capaciteitsproblemen op te lossen, zoals bovenregionale afstemming, prioritering van zorg en triage. Of de inzet van zorgpersoneel uit privéklinieken en medewerkers van Defensie. Dat soort maatregelen wordt besproken en voorbereid in onder meer het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ) en het Outbreak Management Team (OMT). Zij voorzien de minister van advies.

Mocht het onverwachts zover komen dat al die extra capaciteit inderdaad nodig is, dan moet er doortastend worden gehandeld. Zeker als er tekorten blijken te bestaan bij zogeheten beschermingsmiddelen. Want dit tekort komt eraan, wereldwijd, dus ook bij ons. Ik pleit er daarom voor met elkaar goed na te denken over de verdeling van die middelen. En over de vraag wie daarover beslist. Doen afzonderlijke organisaties dat? Gebeurt dat landelijk? Of beslist de minister erover?

China en India grootleveranciers

Mijn vrees overstijgt de korte termijn. Want door de uitbraak van het coronavirus dreigen de aanvoerlijnen van de grootste medische hulpmiddelen en medicijnfabrieken stil te vallen. Cruciaal is dat het merendeel van alle medische hulpmiddelen en generieke, merkloze geneesmiddelen wordt gefabriceerd in India, China en omliggende landen. En feit is dat India, wereldwijd de grootste leverancier van generieke geneesmiddelen, de export van geneesmiddelen reeds aan banden heeft gelegd, waaronder paracetamol.

Welke fabrieken stilliggen en welke medicijnen niet meer worden gemaakt, is ongewis. Hoe groot de Europese en Nederlandse voorraden zijn, is evenmin bekend. Als wij vanuit ons ziekenhuis navraag doen bij leveranciers, krijgen we geen antwoord om welke middelen het gaat. Niemand lijkt te willen of kunnen zeggen welke medicijnen of hulpmiddelen straks niet meer te krijgen zijn.

Lees ook: Hoelang voordat de pillen op zijn?

De komende weken is de situatie te overzien. Maar op termijn steekt een verborgen probleem de kop op. Waar en wanneer dat ons treft, is een raadsel, want informatie ontbreekt. Let wel: het gaat niet slechts om beschermingsmiddelen die vandaag nodig zijn, maar om allerlei medische hulp- en geneesmiddelen die blijvend van belang zijn. Denk aan spuiten, naalden, hechtdraden en handschoenen. Spullen die onontbeerlijk zijn voor de continuïteit van zorg. Een mogelijk potentiële ramp, niet alleen voor Nederland. Terwijl we in het duister moeten beslissen.

Prijsverhoging uit den boze

Een tekort aan spijkerbroeken en telefoons is tot daaraan toe. Een tekort aan geneesmiddelen of hulpmiddelen in de zorg is onbespreekbaar. Als verantwoordelijke medici, paramedici en bestuurders kunnen wij ons geen lege schappen permitteren, zoals bij Kruidvat. De prijzen verhogen, wat Coolblue doet om de vraag te verminderen, is eveneens uit den boze. Dat leveranciers of handelaren misbruik maken van de situatie door de prijzen te verhogen is in de zorg onverkoopbaar.

Dit vraagt om snelle actie. Actie van de minister om vandaag al te bedenken wat er ná de corona-crisis op ons afkomt. Hoe groot dat probleem wordt, is afhankelijk van de analyses op basis van informatie die de leveranciers ons niet geven. Informatie die, om een optimaal effect te bereiken, niet per organisatie moet worden verzameld. Maar centraal, voor het hele land. Dus welke hulpmiddelen en medicijnen zijn er straks waar, voor wie en voor hoelang beschikbaar? Zodat operaties kunnen doorgaan en patiënten kunnen genezen.

Ik dring er bij de minister op aan met de echte deskundigen uit het veld een ‘scenarioteam’ op te zetten om snel het beleid voor de komende maanden uit te werken. Zodat leveranciers worden gedwongen de – landelijk – benodigde informatie vrij te geven. Zodat er mogelijk wetten komen om leveranciers te verbieden hun prijzen onacceptabel te verhogen. Steun op de korte termijn blijft van levensbelang. Maar ook daarna is urgentie gewenst. In het belang van de zorg voor alle inwoners van Nederland.