De denkwereld van de schutter: xenofobie, complotten en waanbeelden

Een mix van vreemdelingenhaat, complottheorieën en waanbeelden. Zo leest het 24 pagina’s tellende document waarvan Tobias Rathjen op 22 januari een pdf-versie heeft gemaakt die hij op zijn persoonlijke website plaatste.

Het stuk is waarschijnlijk een belangrijk houvast voor de politie in het Duitse Hanau, die het motief onderzoekt achter de twee aanslagen op (waterpijp)cafés, woensdagavond, waarbij negen doden vielen. De slachtoffers hebben allen een migratieachtergrond. Enkele uren na de schietpartijen vond de politie de vermoedelijke dader Rathjen (43) dood in zijn appartement, waar ook zijn doodgeschoten moeder lag. Daar werd ook een afscheidsbrief aangetroffen.

De politie vermoedt een extreem-rechts motief. Afgaande op Rathjens eerdere stuk, dat het midden houdt tussen een levensverhaal en een manifest, is dat geen vreemde gedachte. „Niet iedereen met een Duits paspoort is van zuiver ras en waardevol”, schrijft Rathjen. Hij pleit voor een „grove zuivering”, waarbij de bevolking van een lange lijst landen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Azië „compleet vernietigd” wordt, met daarna een „fijne zuivering” van Afrika, Latijns-Amerika en „natuurlijk het eigen volk”. „Ik kan me een halvering van de bevolking voorstellen.”

‘Slecht gedrag’

Hij fantaseert: „Als er een knop beschikbaar zou zijn waarmee dit werkelijkheid kan worden, zou ik die zo snel indrukken dat niemand het kan zien.” Zijn haat lijkt te zijn ingegeven door criminaliteit en het „slechte gedrag” van etnische groepen in Duitsland, waaronder Turken, Marokkanen, Libanezen en Koerden.

De islamitische cultuur is volgens de schutter „de meest destructieve”, maar de islamhaat druipt niet van het pamflet af, anders dan bij de Australiër Brenton Tarrant, die vorig jaar in Nieuw-Zeeland 51 moskeegangers doodschoot. Rathjen noemt het woord islam slechts één keer.

Wel delen deze twee schutters duidelijk een angst voor teloorgang van de westelijke cultuur, als gevolg van immigratie. Die vrees was ook de drijfveer van de Noor Anders Breivik, die 77 mensen doodschoot in 2011, en Patrick Crusius, verdachte van de schietpartij in een Walmart-vestiging vorige zomer in El Paso, met 22 doden.

In de gaten gehouden

Maar er zijn ook belangrijke verschillen tussen Rathjen en de drie andere schutters. De Duitser besteedt veel woorden aan zijn eigen mentale toestand en de invloed daarvan op het verloop van zijn leven. Hij is ervan overtuigd, schrijft hij, dat hij vanaf zijn vroege jeugd in de gaten is gehouden door een niet geïdentificeerde „geheime dienst”. Eerst was dit een sterk vermoeden, maar na de aanslagen van ‘9/11’ wist hij het zeker. Die aanslagen moesten iets met hem te maken hebben.

Tot die tijd was hij op zoek geweest naar een vriendin, schrijft Rathjen – het was naar eigen zeggen zelfs een van de redenen geweest waarom hij bedrijfskunde ging studeren in Bayreuth. Maar hij verkoos het vrijgezelle bestaan boven een imperfecte partner en na 9/11 vond hij dat een relatie definitief onmogelijk was geworden. Rathjen zegt dat hij driemaal naar de politie is gegaan om aangifte te doen tegen zijn achtervolgers, de laatste keer vorig jaar, maar dat hij steeds werd weggestuurd. Hij waarschuwt de lezers dat hij niet de enige is die wordt bespioneerd door „diensten”, die gedachten kunnen lezen en aansturen.

Tobias Rathjen hield op zijn site een lijst van linkjes bij. Twee leiden naar Emery Smith, een Amerikaan die zich inzet voor „onderdrukte technologie”, soms van buitenaardse afkomst. Op zijn website verkoopt hij Zeta XR, pillen die „48 uur energie geven via versterkte hersengolven”. Hij geeft lezingen over „genhacking” en belooft vragen te beantwoorden als „Hoe lang worden er al ongecontroleerd genen gehackt?”

Andere links leiden naar een Duitstalige video over satanische rituelen en een lezing op YouTube van anderhalf uur over tijdreizen en telepathie. Rathjen wil ook de aandacht vestigen op remote viewing, dat door de gelinkte site The Farsight Institute omschreven wordt als „een gecontroleerd en trainbaar mentaalproces dat te maken heeft met psychische krachten”.

Lees ook: 8chan: toevluchtsoord voor extremisten

‘Was hij één van ons?’

Rathjens daad houdt in tegenstelling tot eerdere aanslagen uit rechts-extremistische hoek de gemoederen online niet veel bezig. De schietpartij wordt besproken op de anonieme fora 4chan en 8kun, maar Rathjen wordt daar niet afgeschilderd als held, zoals wel gebeurde bij Tarrant of Crusius.

Die twee, en recenter de 27-jarige Duitser Stephan B. die afgelopen najaar twee mensen doodde bij een aanslag op een synagoge in Halle, gebruikten memes en zonden hun daden live uit via sociale media. „Was de Duitse schutter een van ons?”, vraagt een gebruiker van een subforum van 4chan zich vertwijfeld af over Rathjen.

Rathjens document bevatte geen van de ‘gebruikelijke’ incrowd-verwijzingen, wat het onderscheidt van de eerdere manifesten. Gebruikers van de online platforms delen en becommentariëren de tekst. De illustraties – tekeningen met tekstballonnen – worden bespot. „Een manifest gemaakt met clipart, dit kan niet echt zijn,” schrijft een anonieme poster op 4chan.

Ze noemen de vermoedelijke dader „een schizo”, „Duitse boomer” en „incel”, iemand die tegen zijn wil celibatair leeft. Ze wijzen op het feit dat Rathjens moeder dood is aangetroffen. Hij moet op 43-jarige leeftijd dus nog steeds bij haar hebben gewoond, is de honende conclusie.

Ook lof

Hoewel Rathjen geen blijk geeft van betrokkenheid bij de extremistische internetcultuur op de chan-sites, is de dood van negen Duitsers met een migratieachtergrond daar toch reden voor lof. „Weer een Duitse held. Moge velen in zijn voetstappen treden en ook het bloed van indringers en verraders vergieten.”

De Australische schutter Brenton Tarrant liet zich inspireren door Anders Breivik. Tarrant zelf was een inspiratiebron voor Patrick Crusius, die het voorzien had op latino’s. Tobias Rathjens terreurdaad is vergelijkbaar met die van de andere drie schutters, maar hij lijkt vooralsnog geen actief deel te hebben uitgemaakt van de online cultus van wit, geweldsverheerlijkend racisme. Afgaande op wat er nu bekend is, is hij vooral een echte eenling.

Lees ook: ‘Aanslag Halle is geen daad van een eenling’