100 miljoenste Egyptenaar leidt tot stress

Apetrots is Sayed (28) op zijn zoontje. Het is zijn eerstgeborene, nu vijf maanden oud. Hij is vorig jaar getrouwd en hij hoopt dat dit het begin is van een groot gezin. „Ik wil zeven kinderen, net als mijn vader, die heeft er ook zeven”, zegt hij met een brede lach.

Sayed loopt zich als ober de benen uit het lijf in een populair waterpijpcafé dicht bij het centrum van Caïro. ’s Avonds zit het er stampvol met Egyptenaren van jong tot oud, ze kijken hier voetbalwedstrijden.

Sayeds collega en jeugdvriend Mahmoed, ook 28, denkt er anders over. Hij heeft een zoon en een dochter, van 1 en 3 jaar oud, en wil er maximaal nog één kind bij. „Meer dan drie kan ik niet voeden, en geen goede opleiding bieden”, zegt Mahmoed. Hij maakt met zijn hand een eetgebaar.

Je zou kunnen zeggen dat Sayeds houding voor veel Egyptenaren de norm is, terwijl Mahmoed staat voor waar Egypte naartoe moet. Beiden komen uit het zuiden van het land, waar het geboortecijfer per vrouw het hoogst is. Niet toevallig is het ook het meest religieus-conservatieve én armste deel van Egypte. Mensen zijn afhankelijk van een klein lapje grond, het belangrijkste vervoersmiddel is de ezel.

Bij gebrek aan kansen vertrekken veel jongeren daarom naar Caïro, vaak als ze nog minderjarig zijn. Mahmoed was 17 toen hij naar de hoofdstad trok. Caïro telt ruim 20 miljoen inwoners, groeit met een half miljoen inwoners per jaar en barst uit haar voegen. Sommige arbeiderswijken, vol woontorens gescheiden door smalle, half-verharde steegjes waar tuktuks door heen scheuren, tellen een miljoen inwoners. Wijken die tien jaar geleden nog aan de rand van de stad lagen met uitzicht over groene velden, liggen er nu middenin.

Weinig openbare ruimte

Egypte registreerde onlangs de honderd miljoenste inwoner. De bevolkingsproblematiek van het land wordt ernstiger doordat er weinig bewoonbare ruimte is. Het overgrote deel van de Egyptenaren woont opeengepakt op de vruchtbare grond langs de Nijl, op acht procent van het land. Dat is te vergelijken met grofweg 95 miljoen mensen op twee keer de oppervlakte van Nederland. De verstedelijking gaat daarmee ten koste van waardevolle landbouwgrond, terwijl Egypte voor graan al afhankelijk is van import.

Waterbeschikbaarheid per hoofd van de bevolking is al laag in Egypte, en daalt door de bevolkingsgroei verder. De banenmarkt kan de toestroom van nieuwe arbeidskrachten niet absorberen, met een hoge jeugdwerkloosheid tot gevolg. Na een serie bezuinigingsmaatregelen is de economische groei aangetrokken tot vijf en een half procent, maar om genoeg banen te generen moet die ongeveer drie keer zo groot zijn als de bevolkingsgroei, in het geval van Egypte dus zeven en een half procent. Dat haalt het land niet, en de armoede steeg de afgelopen jaren dan ook.

„Bevolkingsgroei is zeer gevaarlijk voor Egypte”, stelt gynaecoloog Hussein Gohar. „Het doet pogingen van de regering om de levensstandaard van Egyptenaren te verbeteren teniet.”

Hij ziet in zijn privékliniek, in een van de rijkere wijken met weids uitzicht over de Nijl, dat stellen vanwege de slechte economie besluiten minder kinderen te krijgen, maar dat geldt dan vooral voor de bovenklasse. Armere Egyptenaren blijven veel kinderen als een investering in de toekomst zien, bij gebrek aan een goed pensioen en ouderenzorg.

Pas sinds kort ziet de overheid het gevaar hiervan. In 2018 begon het programma ‘Twee is Genoeg’, met als doel het geboortecijfer in 2030 op het naar het volgens de VN verantwoorde niveau van 2.4 kind per vrouw te hebben.

Projectleider Desiree Labib, een vrouw in de veertig met lang haar, deelt een klein kantoor in het Ministerie van Sociale Solidariteit in centrum van Caïro met twee mannen in pak. „De religieuze en gezondheidsmisverstanden wegnemen omtrent geboortebeperking”, zo vat ze het doel van haar werk samen.

Half in het Engels, half in het Arabisch vertelt ze dat het programma zich concentreert op het creëren van bewustzijn over de voordelen van kleinere gezinnen en het aanbieden van hulp bij geboortebeperking.

De strategie bestaat uit mediacampagnes, huis-aan-huisbezoeken, het organiseren van seminars en openen van nieuwe klinieken met goedkope contraceptie. De doelgroep is vooral gezinnen die financiële hulp ontvangen, met name in het zuiden. Dokters leggen uit dat je echt niet permanent onvruchtbaar wordt van contraceptie, en geestelijken benadrukken dat geboortebeperking niet tegen religie in gaat.

Labib heeft een velletje met de laatste cijfers uitgeprint, dreunt de resultaten op. „Per 31 januari hebben we 2.970.783 huisbezoeken gedaan.”

Sina Behringer (29), een vroedvrouw uit Duitsland en sinds enkele jaren werkzaam in Egypte, komt deze misverstanden regelmatig tegen in haar werk, zelfs onder de bovenlaag van de bevolking. „Mensen missen de absolute basiskennis”, verzucht ze. „Ze denken dat voor het zingen de kerk uit gaat veilig is. Ze begrijpen het verband tussen hun menstruatiecyclus en vruchtbaarheid niet, of weten überhaupt niet hoe geslachtsgemeenschap werkt. Praten over seks is taboe, mensen hebben geen idee.”

Volgens gynaecoloog Gohar gaan de huidige overheidsprogramma’s daarin niet ver genoeg. „Het krijgen van veel kinderen zit ingebed in een eeuwenlange traditie, dat is niet zomaar te veranderen met een paar campagnes. Je moet verbeterde schoolcurricula hebben, zodat een nieuwe generatie zich bewust is van de gevaren van bevolkingsgroei.”

Er zijn voorzichtige tekenen van verbetering. Het geboortecijfer is van 3.5 kind per vrouw in 2014 gedaald naar 3.1 in 2018, volgens de Verenigde Naties. „De overheid doet echt wel haar best, maar het moet structureler”, zegt Gohar. „We zitten op een kritiek moment.”

Bij vertrek uit het waterpijpcafé groet Sayed de verslaggever. „Ik wens je veel kinderen toe”, zegt hij.