Coronacrisis kondigt het einde van de globalisering aan

Pandemieën hebben vrijwel allemaal hun oorsprong in de veehouderij, de jacht of de handel in wilde dieren. Maar de laatste decennia is er sprake van een duidelijke versnelling. Door de industriële en intensieve wijze waarop dieren worden gehouden en gedood, belanden we de afgelopen dertig jaar van de ene in de andere dierziektecrisis (of voedselschandaal) die levens van mens en dier op het spel zet.

Denk aan de gekkekoeienziekte, het vogelpestvirus H5N1, het MERS-coronavirus, de Afrikaanse en Mexicaanse varkenspest, Q-koorts en SARS. Het nieuwe coronavirus (officieel Covid-19) uit China, veroorzaakt door de handel in vlees van dieren uit het wild, is alleen maar de laatste mutatie van deze stam coronavirussen.

Dieren worden ziek door de manier waarop mensen ze houden. En mensen worden ziek door de wijze waarop we dieren houden: mondiaal vervlochten, intensief en grootschalig. Met gigantische aantallen dieren voor consumptie: 70 miljard per jaar, vissen en schaaldieren niet meegerekend; met grote nadruk op maximale opbrengst en minimale kosten en dus maximaal gebruik van antibiotica met multiresistente bacteriën als effect; en massaal en mondiaal gesleep met levende en dode dieren, waarbij Nederlandse bedrijven een hoofdrol spelen, zoals de Britse krant The Guardian onlangs liet zien. Daardoor zijn dierziektes bij uitbraak onhoudbaar geworden.

Ook in de bijlage Opinie en Debat (15/2): Onverminderd heeft China de tijd aan zijn kant

Deze crisis markeert het nakende einde van het mondiale economische systeem zoals dat sinds het einde van de jaren zeventig is ontstaan. Globalisering is niet het verhaal van toegenomen handel tussen landen. Het is het verhaal van multinationale ondernemingen die verantwoordelijk zijn voor ruim 80 procent van de mondiale handelsstromen die op hun beurt vooral bestaan uit het leveren van grondstoffen en halffabricaten door toeleveranciers aan eindproducenten.

Commentaar: Gevolgen van virus moeten les zijn voor relatie met China

Kerosine en stookolie

De geografie hiervan heeft niets te maken met specialisering en locatievoordelen, maar alles met arbeidskostenontwijking, regelontwijking en belastingontwijking. En deze globalisering wordt mede mogelijk gemaakt door fiscaal gesubsidieerde kerosine en stookolie, de gestandaardiseerde container, een geavanceerde infrastructuur voor belastingontwijking die in handen is van de grote vier accountantskantoren, Amerikaanse satellieten die track and trace mogelijk maken, en de Amerikaanse marine die al sinds jaar en dag voor veilige zeeroutes zorgt.

Met de toetreding van China tot de Wereldhandelsorganisatie kwam de ontwikkeling van dit soort ketens in een stroomversnelling. Vrijwel alle Europese en Amerikaanse multinationals verplaatsten een fors deel van hun productie naar fabrieken in steden als Wuhan. Daar was de arbeid goedkoop, de infrastructuur goed, de milieuwetgeving laks en beschermden internationale regels de contracten en investeringen. Sindsdien is China uitgegroeid tot de fabriekshal van de wereld en zijn consumenten in het welvarende Europa en Amerika verslaafd geraakt aan goederen die van de andere kant van de wereld komen.

Dit verklaart waarom de economische gevolgen van deze ‘Chinese’ crisis zo groot zijn. Wie epidemieën tot staan wil brengen, zal intermenselijke contacten en de handel in dieren en dierlijke producten tot een minimum moeten beperken. Je kan het vervolgens de Chinese overheid toevertrouwen om hele steden in quarantainecentra om te toveren. Maar als burgers hun huizen niet meer mogen verlaten, kunnen ze ook niet werken, en valt dat mondiale, fijntjes gekalibreerde vlechtwerk van toeleveranciers en eindproducenten met donderend geraas ineen.

Column: ‘Virus? Welk virus?’ denkt de belegger

Apple en Fiat

Dat is wat we nu zien gebeuren: multinationals als Apple en Fiat die aankondigen dat ze geen auto’s of smartphones meer kunnen leveren omdat onderdelen en grondstoffen niet op tijd en in de juiste aantallen op de bestemde plek afgeleverd kunnen worden. Vandaar dat beurzen kelderen, aandelenkoersen onderuitgaan, de prijzen van grondstoffen als koffie en olie dalen en de hoofdeconomen van multinationale organisaties als het IMF en de OECD over elkaar heen buitelen om hun groeiramingen naar beneden bij te stellen. Als de toeleveranciersstromen stokken, zakt de wereldeconomie in.

Dat is waarom de coronacrisis het einde van het tijdperk van de globalisering markeert: door verdere schaalvergroting en intensivering van de vee- en vleesindustrie zullen dit soort ‘verstoringen’ endemisch worden – geen incidenten, maar structurele kenmerken van het mondiale economische systeem. Op den duur zullen daardoor de kosten van globalisering groter worden dan de baten, die – zie de toegenomen ongelijkheid – toch al alleen maar neersloegen bij de een procent en niet bij de rest. Hoeveel van dit soort storingen in hun ketens kunnen Apple en Fiat zich permitteren voordat ze tot de conclusie komen dat het anders moet, dat regionalisering, nabijheid, eenvoud en transparantie het antwoord zijn?

Farmaceutica, mondkapjes, hygiëne, isolatie, het afsluiten van steden of het vervangen van het geven van handen door de ellebooggroet zoals de Wereldgezondheidsorganisatie WHO een aantal jaren geleden voorstelde, zijn de maatregelen die nu op tafel liggen. Het is Kurieren am Symptom en is afkomstig van een elite die weigert het systemische karakter van pandemieën onder ogen te zien.

Stoppen met het eten van dieren en ontvlechting van de ketens zijn de enige echte, structurele en duurzame oplossingen. Dat kan op twee manieren: kwaadschiks of goedschiks. Dat laatste heeft onze voorkeur. En dat begint met het besef dat het genoeg is, dat de aarde kraakt onder wat we haar aandoen, en dat het tijd wordt om het afgodsbeeld van de globalisering ten grave te dragen.