Steun voor wetsvoorstel is onzeker na kritisch rapport

D66 gaat door met een eigen wetsvoorstel over ‘voltooid leven’, de ChristenUnie blijft fel tegen. Veel veranderd is er niet in de tweeënhalf jaar dat ze samenwerken in het kabinet-Rutte III. In de formatie van dat kabinet, met ook VVD en CDA, liep het een paar keer bijna mis door de dringende wens van D66 om niet-zieke ouderen die hun leven ‘af’ vinden, stervenshulp te geven. Het kabinet kwam er toch. Met de wet zelf zal het nu zo goed als zeker anders lopen: die lijkt er deze regeerperiode niet meer te komen.

Een onderzoek naar ouderen die vinden dat ze klaar zijn met leven, gepresenteerd op donderdag, leest vooral als stevige steun voor de argumenten van de ChristenUnie: de doodswens van deze ouderen kan ook zo weer omslaan in een wens om te leven, als ze minder eenzaam zijn of minder zorgen hebben. D66 kan er alleen de bevestiging in terugvinden dat steeds meer ouderen vinden dat ze er wel zelf over moeten kunnen beslissen. Minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) zei meteen dat een wet „niet het antwoord is”. Rutte III zal er zeker niet mee komen.

Het onderzoek was in de kabinetsformatie in 2017 vooral bedacht als uitstel. D66 drong publiekelijk aan op haast, maar in de coalitie wist iedereen – ook D66 – dat haast juist géén doel was. De D66’ers zouden hun idee van zo’n wet hoe dan ook niet gaan opgeven, de ChristenUnie zou nooit aan de achterban kunnen uitleggen dat de wet er toch moest komen.

Nu het laatste jaar is aangebroken van het kabinet en er dus nog weinig tijd over is voor zo’n gevoelig wetsvoorstel, lijkt het weinig kwaad te kunnen doen aan de coalitie. D66 kan het indienen. Maar dan? Nog los van de vraag of er een meerderheid voor is in de Tweede Kamer: het is nauwelijks voorstelbaar dat een kabinet met de ChristenUnie erin zo’n wet nog zal uitvoeren.

VVD heeft ‘wezenlijke vragen’

‘Voltooid leven’ zal vast en zeker wél een thema worden in de volgende verkiezingscampagne. D66 onderscheidt zich ermee van alle andere partijen, de ChristenUnie kan aan de eigen kiezers laten zien hoe belangrijk het is als je meeregeert, al ben je een kleine partij – anders was de wet er nu misschien wel geweest. De SGP is ook fel tegen een voltooidlevenwet, maar die zit in de oppositie. Het CDA is ook tegen. Na het rapport zei Tweede Kamerlid Harry van der Molen dat „we moeten stoppen met praten over voltooid leven.”

En de VVD? In 2016, in de tijd van het kabinet-Rutte II, kwamen twee ministers voor de VVD zelf met het idee van een wetsvoorstel. In de formatie van Rutte III maakte de partij er verder niet zo’n punt van. Nu zegt Tweede Kamerlid Ockje Tellegen (VVD) dat ze nog steeds de groep ouderen tegemoet wil komen die een dringende stervenswens heeft. Maar het onderzoek heeft volgens haar wel wat veranderd. „De groep mensen is veel breder en de VVD wil ook graag eenzame of kwetsbare ouderen perspectief bieden.” De VVD, zegt ze ook, heeft „nog wel wezenlijke vragen bij de D66-initiatiefwet”.

Extra vragen betekent: nog meer uitstel. Ook andere partijen die vóór zo’n wet zijn, zullen de uitkomsten van het onderzoek goed willen bekijken. En de reacties van anderen serieus nemen. Artsenfederatie KNMG noemde het idee van een voltooidlevenwet donderdag opnieuw „onverstandig”. „Het onderzoek laat zien dat de groep mensen met een actieve doodswens relatief klein is en dat die wens bovendien veranderlijk is.”

Volgens de onderzoekers zijn er zo’n tienduizend gezonde ouderen die hun leven willen beëindigen. Driekwart van hen is onder de 75 jaar, de leeftijdsgrens die D66 aanhoudt in het voorstel. Dus maar een klein deel van de onderzochte groep zou onder zo’n wet vallen. Volgens Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66) is het nog steeds zinvol om met een voorstel te komen: „Het gaat om substantiële groep die wel wil dat de mogelijkheid komt te beslissen. Ik vind dat je alles moet doen om te voorkomen dat mensen dood willen omdat ze een rotleven hebben, maar ik wil wel dat er een optie blijft voor mensen op leeftijd bij wie hun stervenswens niet oplosbaar is.”

Meerderheid onzeker

Pia Dijkstra zegt dat ze haar wetsvoorstel de komende weken gaat „verfijnen”. Als ze het daarna indient, is het de vraag hoe snel de Tweede Kamer de wet zal behandelen. Dat hangt ook van Dijkstra zelf af, die zal moeten inschatten hoeveel politieke steun ze heeft. Een Kamermeerderheid van VVD, D66, GroenLinks, PvdA, 50Plus en Forum voor Democratie was eerder positief over het idee van een voltooidlevenwet. De vraag is hoe zeker die meerderheid nog is, nu er een kritisch onderzoek naar voltooid leven ligt en partijen straks pas hun definitieve standpunt over het D66-voorstel bepalen.

Minister De Jonge zei donderdag dat niet de politiek, maar de samenleving iets moet doen voor ouderen met een doodswens. „We moeten alles op alles zetten om deze mensen de zin van en in het leven te doen hervinden.”

Correctie (31 januari 2020): In een eerdere versie van dit artikel werd Pia Dijkstra als volgt geciteerd: „Ik vind dat je alles moet doen om te voorkomen dat mensen niet dood willen omdat ze een rotleven hebben […]” Het woordje niet hoorde hierin niet thuis. Dat is hierboven aangepast.