Wat verandert er wel en niet nu Brexit een feit is?

1 Wat verandert er precies op 1 februari, de eerste dag zonder Britten in de EU?

Heel weinig, en tegelijkertijd alles. Als gewone burgers in de Europese Unie (EU) en het Verenigd Koninkrijk (VK) zaterdag wakker worden, merken ze aan weinig dat Brexit daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Feitelijk blijft alles voor hen tijdens de zogeheten ‘transitieperiode’ hetzelfde. Ze kunnen zich nog steeds vrij door de EU verplaatsen en ook voor handel zijn er geen extra obstakels.

Maar ondertussen is er natuurlijk veel veranderd: het VK is officieel geen lid meer van de EU. Dat betekent dat de Britten niks meer te zeggen hebben over het functioneren of de regelgeving van de EU. Ze hebben geen toegang meer tot vergaderingen van ministers in Brussel of overleg tussen EU-ambassadeurs en verdwijnen uit het Europees Parlement.

Tegelijkertijd zijn de Britten tijdens de transitieperiode nog wel gebonden aan de EU-regelgeving. Bij een vermoeden van het schenden van die regels, kan de Europese Commissie nog steeds een onderzoek starten en het Europees Hof van Justitie kan het VK in het uiterste geval nog altijd een boete opleggen.

2 Wat gebeurt er in het Europees Parlement?

De 73 Britse Europarlementariërs vertrekken. Een deel van de zetels die zij achterlaten wordt verdeeld onder lidstaten die op basis van hun bevolkingsaantal op dit moment in het Europees Parlement ondervertegenwoordigd zijn. Uiteindelijk krimpt het EP van 751 zetels naar 705 zetels. Nederland krijgt er door Brexit drie zetels bij, die na de Europese verkiezingen in mei vorig jaar al verdeeld werden. Op basis van die uitslag, krijgen de VVD, PVV en Forum voor Democratie elk één zetel.

3 Wat houdt de transitieperiode in die nu is ingegaan?

De transitieperiode duurt in elk geval tot 31 december van dit jaar en kan met maximaal twee jaar verlengd worden, mits zowel de EU als het VK daartoe vóór 1 juli van dit jaar besluiten. De Britse premier Boris Johnson heeft al aangegeven onder geen beding uitstel te zullen vragen. Ook in Brussel gaat men er inmiddels vanuit dat de deadline eind dit jaar ligt.

Tijdens de transitieperiode gaan de EU en het VK onderhandelen over de ‘toekomstige relatie’. Daarover is nog niks vastgelegd: beide kanten kwamen alleen een ‘politieke verklaring’ overeen waarin de grote lijnen geschetst werden. De nieuwe onderhandelingen zijn een stuk breder dan die over het uittredingsakkoord: ze gaan onder meer over handel, visserij, data-uitwisseling en samenwerking van veiligheidsdiensten. Beide partijen hebben groot belang bij nauwe banden, maar het bereiken van een akkoord binnen elf maanden wordt een race tegen de klok. Het VK benadrukte de laatste tijd luidruchtig dat ze wil afwijken van EU-regelgeving, terwijl het behouden van een ‘gelijk speelveld’ voor Brussel juist essentieel is.

De verwachting is dat de onderhandelingen komend jaar minstens zo fel en onstuimig zullen verlopen als die over het uittredingsakkoord. Mocht er eind dit jaar geen akkoord liggen én geen uitstel overeen zijn gekomen, dan vallen EU en VK terug op regels van de Wereldhandelsorganisatie. Feitelijk betekent dat een ‘No Deal’-scenario: importtarieven en strenge controle bij de grenzen.

4 Hoe zit het met Noord-Ierland?

Een van de meest urgente zaken die tijdens de transitieperiode moet worden geregeld, is het uitwerken van de overeengekomen afspraken over Noord-Ierland. Om een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland te voorkomen, spraken het VK en de EU af dat Noord-Ierland voor goederen de regels van de Europese interne markt blijft volgen, ook na de transitieperiode. Bovendien blijft Noord-Ierland daarna weliswaar juridisch onderdeel van het Britse douanesysteem, maar zullen er straks wel de Europese douaneregels en importtarieven gelden.

De precieze uitwerking van deze afspraken moet echter nog gebeuren, door een ‘gezamenlijke commissie’ van de EU en het VK. Ook dit kunnen heikele gesprekken worden. Boris Johnson benadrukte de afgelopen tijd dat er „geen controles” zullen plaatsvinden tussen Groot-Brittannie en Noord-Ierland. Maar de EU wijst er steeds op dat het controleren van goederen die via Noord-Ierland de interne markt kunnen bereiken absoluut noodzakelijk is. Over wie er toezicht houdt op de controles moeten ook nog afspraken gemaakt worden.

5 Moeten de Britten de EU nog geld betalen?

Een heikel punt in de onderhandelingen over het uittredingsakkoord was de eindafrekening die de Britten zouden moeten betalen. Uiteindelijk kwam men een ingewikkelde berekeningsmethode overeen waarin de bijdrage van de Britten aan de lopende EU-begroting en andere financiële verplichtingen verwerkt zitten, zoals bijvoorbeeld de pensioenen van EU-ambtenaren. Vorig jaar werd het bedrag geraamd op 47 miljard euro. Omdat Brexit meermaals werd uitgesteld en het VK tijdens die periode gewoon bleef bijdragen, wordt het eindbedrag inmiddels lager geschat: circa 35 miljard euro.

6 Hoe zit het met rechten van EU-burgers in het VK, en Britten in de EU?

Voorlopig verandert er voor hen niks. EU-burgers die aan het eind van de transitieperiode ten minste vijf jaar in het VK hebben gewoond, kunnen een aanvraag doen voor een ‘settled status’ waarmee ze in het VK kunnen blijven wonen. Europeanen die er op dat moment korter wonen, kunnen een ‘pre-settled status’ aanvragen, waarmee ze er tot vijf jaar kunnen blijven wonen en werken. Welke regels gaan gelden voor EU-burgers die na de transitieperiode naar het VK willen verhuizen, daarover wordt komend jaar onderhandeld.

Britten in de EU kunnen eveneens een verblijfsvergunning aanvragen, afhankelijk van de wetgeving in de lidstaat. Tijdens de transitieperiode kunnen zij zich, als elke EU-burger, vrij door de EU begeven. Als zij na die periode geen EU-paspoort hebben, vervalt dit recht, tenzij andere afspraken worden gemaakt.

7 Wat verandert er na de Brexit voor Nederland?

Nu een harde Brexit is afgewend, gaan de Haagse noodscenario’s de la in, in ieder geval de komende maanden. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat er minder parkeerplaatsen bij de grens worden aangelegd dan waar in het slechtste scenario rekening mee werd gehouden. Maar de noodplanning kan er weer bij gepakt worden als het misgaat in de onderhandelingen. Het blauwe ‘Brexitmonster’ blijft bestaan: een nieuwe overheidscampagne met de pluizige mascotte is aanstaande. De boodschap: ga door met voorbereidingen treffen, want zo frictieloos als nu zal de handel na de transitieperiode hoe dan ook niet meer zijn, zelfs niet met een boterzachte Brexit.