De strijkkwartetten top-10 van Jean Paul Ditmarsch

Wie twee jaar geleden de Strijkkwartetbiënnale bezocht, heeft hem vast aan het werk gehoord. Als huis-dj draaide Jean Paul Ditmarsch er iedere avond platen rondom de programmering: voorbeelden bij concertinleidingen, bijzondere opnamen, verzoeknummers – als het maar op vinyl stond.

Dit jaar is hij wederom van de partij, zijn omvangrijke platencollectie onder handbereik. De teller staat inmiddels op zo’n vijfduizend exemplaren, waarvan een aanzienlijk deel gewijd aan het strijkkwartet. Voor NRC stelde Ditmarsch een top-10 samen, in chronologische volgorde en losjes toegespitst op de programmering van de Strijkkwartetbiënnale: „Een totaal onmogelijke opgave. Ik heb, godbetert, Haydn, Schumann en Brahms moeten overslaan.”

Geoloog is Ditmarsch van huis uit. Maar na een tweede studie communicatiewetenschappen en een baan in de reclamewereld rolde hij uiteindelijk naar zijn plek in de muziekindustrie. Muziek was altijd al een passie, al kon klassiek hem lang gestolen worden: „Als tiener moest ik dan met mijn moeder mee. Händels Water Music in naar kamfer stinkende kerkjes, tenenkrommend vond ik het.”

Tijdens zijn studie geologie woonde Ditmarsch zo ongeveer in Paradiso. Het was de tijd van de punk en de new wave, al luisterde hij ook veel symfonische rock. Pink Floyd. Yes. „Dat gold toen als het intellectueel verantwoorde werk.” Op een dag nodigde zijn vriendinnetje hem uit om langs te komen bij een repetitie: „Met het Concertgebouwkoor zong ze in de Tweede symfonie van Mahler, onder leiding van Bernard Haitink. Ik wist niet wat ik hoorde. Een lawine. Pink Floyd sloeg plotseling nergens meer op.”

Mahler Twee ten spijt bevat Ditmarsch’ platencollectie vrijwel geen symfonisch repertoire: „Ik heb een voorliefde voor kamermuziek met strijkers. Vioolsonates, cellosonates, en natuurlijk strijkkwartetten. Het klankenpalet van die bezetting is zo ontzettend rijk: van ultiem ijl op de viool, tot diep sonoor op de cello. Dat hele spectrum, daar zit voor mij alles in.”

Hoe Ditmarsch zijn verzameling opbouwde? „Ik ben kind aan huis bij Concerto, maar heb ook veel bij elkaar gescharreld op het Waterlooplein en in tweedehandswinkels.” Neem die keer dat hij in Mijdrecht een kringloop binnenstapte: „Tussen een klein stapeltje klassiek vond ik een plaat met vioolconcerten van Bach en Mozart door Gioconda De Vito. De eerste stereo-persing op His Master’s Voice. Krankzinnig zeldzaam. Met drie nullen is het de meest kostbare plaat in mijn collectie.”

Quartetto Italiano - The Italian String Quartet in the 17th Century

Columbia 33CX 1430 Ongedateerd

„Joseph Haydn geldt als de grondlegger van het strijkkwartet als genre. Maar ook voor die tijd bestonden er vierstemmige strijkensembles. Het Quartetto Italiano speelt op deze plaat twee Canzoni per sonar a quattro van de Venetiaanse renaissancecomponist Giovanni Gabrieli. Het zijn bij mijn weten twee van de oudste stukken die zijn uitgevoerd met een moderne kwartetbezetting. Ga je nog verder terug, dan kom je toch uit bij de vedels en de viols.”

Paganini Quartet - Beethoven, Vijftiende strijkkwartet opus 132

RCA L 16257 Ongedateerd

„Een van de hoogtepunten van de Strijkkwartetbiënnale 2018 was voor mij het Quartetto di Cremona. De link met deze Beethoven-opname door het Paganini Quartet? Het Paganini Quartet had waarschijnlijk nooit bestaan zonder de schatrijke Mrs. William Andrews Clark. Zij bekostigde in 1946 het instrumentarium van het gezelschap: vier Stradivarii die alle in het bezit waren geweest van de legendarische vioolvirtuoos Niccolò Paganini. In haar testament bepaalde Clark dat de instrumenten nooit meer van elkaar gescheiden mochten worden. Sindsdien zijn ze uitgeleend aan onder meer het Hagen Quartet en, jawel, het Quartetto di Cremona. En tja, de tien mooiste strijkkwartetten. Dan mag de late Beethoven, ook dit jaar een rode draad in de programmering, natuurlijk niet ontbreken.”

Wiener Konzerthaus Quartett - Schubert, Veertiende strijkkwartet D810

Westminster WL 5052 1950

„Ik heb een zwak voor oude opnamen. Een kwestie van interpretatie: in grote lijnen kun je zeggen dat de manier van spelen bedachtzamer was. Lezingen van nu zijn vaak zo op de toppen van. Razend knap allemaal, maar het brengt naar mijn smaak ook een zekere onrust in het spel. Dan deze uitvoering van Schuberts d-klein-kwartet, mijn favoriet. Gedragen, plechtstatig bijna, zonder dat het truttig wordt. Zoveel rust en ademruimte in tempo en frasering. Je hoort dat de tijd wordt genomen voor de muziek.”

Vlach Quartett - Janáček, Tweede strijkkwartet ‘Intieme brieven’

Electrola / His Master’s Voice WCLP 535 Ongedateerd

„Veel Tsjechisch repertoire dit jaar op Strijkkwartetbiënnale. Dvořák, Smetana, Janáček, Haas, ze komen allemaal langs. Janáčeks Tweede strijkkwartet is een persoonlijke favoriet. Prachtig, die hyperlyriek in een soort vrije expressionistische vorm. Helemaal in deze opname van het Vlach Quartet. Ik verbeeld me dan dat Tsjechen die muziek toch op een dieper niveau begrijpen. Vooral omdat Janáčeks noten zo geworteld zijn in volksmuziek en de ritmiek van de Tsjechische taal.

Centre National de Musique de Chambre d’Aquitaine - Sauguet, Tweede strijkkwartet

Cybelia CY 711

„Zeg eens eerlijk, had je ooit van Henri Sauguet gehoord? Ik ook niet. Als ik platen met onbekend werk tegenkom, neem ik ze altijd mee. Vaak is het niks, maar soms zitten er pareltjes tussen. Zoals dit Tweede strijkkwartet. Toegegeven, het is niet de meest vernieuwende muziek, maar wel erg goed gemaakt. Alles klopt eraan. Het is een soort verlengde van Debussy, maar dan door een neoklassieke bril. Franse lichtheid. Huppelen in een lavendelweide.”

Borodin Quartet - Weinberg, Zevende strijkkwartet

Artia MK 1563, 1961

„Dit is een bijzondere plaat. Een Russische opname, maar uitgegeven in Amerika, nog net voordat het IJzeren Gordijn op slot ging. Bovendien vind je Weinberg niet veel op vinyl. Hij werd pas in de jaren negentig herontdekt: het cd-tijdperk. Weinberg was goed bevriend met Sjostakovitsj. Dat hoor je ook wel. Je zou kunnen zeggen dat-ie soms te veel op hem lijkt. En toch, zijn muziek steekt onvoorstelbaar goed in elkaar. Neem het tweede deel van zijn Zevende kwartet: melodisch behoudt het een volkse puurheid, terwijl het toch heel subtiel gecomponeerde muziek is. Weinberg neemt om de zoveel maten een onverwachte afslag.”

Amadeus String Quartet - Britten, Derde strijkkwartet

Decca SXL 6893, 1978

„Een werk dat je naar mijn smaak veel te weinig hoort. Quatuor Danel speelde het in 2018 tijdens de biënnale. Dit jaar leg ik deze uitvoering door het late Amadeus Quartet een keer op.”

Beethoven Quartett - Sjostakovitsj, Vijftiende strijkkwartet

Melodia Eurodisc (89 803 XDK), 1976

„Sjostakovitsj’ Vijftiende strijkkwartet is in zekere zin zijn requiem. Hij keek de dood in de ogen toen hij dit componeerde. Wat schrijf je dan nog? Die urgentie maakt het zo bijzonder. Dit stuk werd in januari 1975 voor het eerst opgenomen door het Borodin Quartet, maar ik heb gekozen voor het Beethoven Quartett. Het is het gezelschap dat al zijn kwartetten in première bracht. Behalve de laatste twee, want toen was net hun cellist overleden. In deze uitvoering hoor je die jarenlange ervaring terug. En die Russische klank: diepe toon, subtiele portato’s. Prachtig.”

Arditti String Quartet - Scelsi, Derde strijkkwartet

Fore (Fore 80), 1983

„Geen goedkoop exemplaar. Maar dan heb je wel vier van Scelsi’s strijkkwartetten door het Arditti Quartet. Veel beter wordt het niet als het om modern repertoire gaat. Tijdens de komende biënnale geven ze trouwens een lecture recital. De naam Scelsi kende ik al van zijn werk voor Frances-Marie Uitti, een Amerikaanse celliste die met twee strijkstokken tegelijkertijd speelt. Toch was ik compleet verbijsterd door zijn Derde kwartet. Neem die opening, waarin hij minutenlang één toon verkent. Alsof je met een drone over een steppelandschap zweeft.”

Quatuor Via Nova - Dutilleux, Ainsi la nuit

Erato (STU 71546),1984

„In de moderne sectie van deze lijst mag Dutilleux niet ontbreken. Ik vind het fascinerend hoe hij twee werelden verenigt in zijn werk. Je hoort de erfenis van het twaalftoonscomponeren, voor dit kwartet bestudeerde hij Webern uitvoerig. Maar in zijn gevoel voor klankkleur is hij ook duidelijk schatplichtig aan Debussy en Messiaen. Tijdens de biënnale wordt Ainsi la nuit gespeeld door het Juilliard Quartet, het kwartet waarvoor Dutilleux het stuk schreef.”