Luchtvaart wordt een gewone bedrijfstak, met grenzen aan de groei

Johan Remkes oogt nooit heel vrolijk, maar woensdagmiddag kon hij zijn ergernis nauwelijks verhullen. Politici en actiegroepen zijn aan de haal gegaan met zijn advies over stikstof en luchtvaart, zei de waarnemend burgemeester van Den Haag tegen een handvol journalisten in het Haagse Nieuwspoort.

Ten onrechte concluderen zij dat het Adviescollege Stikstofproblematiek, met Remkes als voorzitter, meent dat Schiphol niet mag groeien en Lelystad Airport niet open mag voor commerciële luchtvaart. Remkes: „Dat staat niet in ons rapport. Iedereen zit erin te peuteren en haalt eruit wat in het eigen straatje past. Wij denken dat groei van de luchtvaart wel degelijk mogelijk is, mits de stikstofuitstoot van de luchtvaartsector naar beneden gaat.”

Lees ook: Na ‘Remkes’ dreigt opnieuw gezichtsverlies voor VVD

Dat is inderdaad niet de boodschap die vanaf dinsdagavond naar buiten kwam. Het advies van de commissie-Remkes werd opgevat als een groeistop voor de luchtvaart. Tegenstanders van groei gingen nog een stap verder en lazen het advies als de genadeklap voor Lelystad Airport. Hoe kan de sector immers voldoen aan de harde voorwaarde die het advies stelt, vermindering van de stikstofuitstoot?

Dat kan door bijvoorbeeld het transport naar en van Schiphol te verduurzamen, aldus Remkes. Minder auto, meer trein. Of door verder te gaan met elektrificering, zowel van voertuigen op de grond als van taxiënde vliegtuigen. Hij wees op de verklaring van Schiphol-topman Dick Benschop, die spreekt van een „werkbaar advies”. Remkes: „Ik concludeer daaruit dat hij mogelijkheden ziet voor de geplande groei naar 540.000 vliegtuigbewegingen.”

Vertrouwen in de overheid

Wellicht komt de nuancering van de commissievoorzitter als een opluchting voor de luchtvaartsector en voor Remkes’ partijgenote, minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD). Zij worstelt met het luchtvaartdossier en stelt publicatie van haar langetermijnvisie steeds uit. Van Nieuwenhuizen zit gevangen tussen het regeerakkoord en partijwensen enerzijds en gewijzigd maatschappelijk sentiment en strengere milieuregels anderzijds. Zo bezien is het advies dat groei niet is uitgesloten een soort van opsteker.

Lees ook het interview met Pieter van Geel: ‘In het maatschappelijke debat over luchtvaart is Schiphol verweesd geraakt’

Wat niet wegneemt dat er wel weer een nieuw obstakel op de weg ligt voor Lelystad Airport. Of de luchthaven, onderdeel van de Schiphol Groep, ooit zal functioneren als dependance van Schiphol is onzeker. Nieuw uitstel is vrijwel zeker. Als het kabinet de aanbeveling van Remkes overneemt om afwijkende stikstofberekeningen van de Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen ( SATL) te laten onderzoeken, is de geplande opening komend najaar onmogelijk.

Remkes wil geen oordeel uitspreken over het rekenwerk van de bewoners – met name van ingenieur Leon Adegeest, die al eerder fouten in de milieu-effectrapportage ontdekte – maar acht onderzoek raadzaam. Remkes: „Voor het vertrouwen in de overheid is het goed om dit te laten valideren.”

Wat betekent het advies voor de twee pijlers van de Nederlandse luchtvaart? Het is geen toeval dat de reactie van KLM meer voorbehoud bevat dan die van Schiphol. KLM heeft meer belang bij groei op Schiphol en opening van Lelystad Airport dan Schiphol. Als KLM-dochter Transavia vakantievluchten verhuist naar Lelystad, krijgt KLM op Schiphol weer ruimte voor intercontinentale vluchten. Zonder Lelystad stort het KLM-kaartenhuis in elkaar.

Dat verklaart het venijn in de staart van de ogenschijnlijk duurzame reactie van KLM op het advies. „Vermindering van emissies is alleen mogelijk als Schiphol en Lelystad Airport kunnen ontwikkelen om zo de luchtvaartmaatschappijen perspectief te geven. Perspectief is nodig om te kunnen blijven investeren in duurzaamheid.” KLM-topman Pieter Elbers gebruikt de paradox vaker: we moeten groeien om te kunnen verduurzamen.

Omslag in denken

Voor Schiphol dreigt een ander probleem, ook gerelateerd aan stikstof. Milieuorganisatie MOB van Johan Vollenbroek ontdekte in september dat Schiphol geen natuurvergunning heeft. Daarmee zou de groei sinds 2004, 100.000 vliegtuigbewegingen, illegaal zijn. Volgens Schiphol is de vergunning niet nodig.

In het advies van Remkes blijft de kwestie van de natuurvergunning onbenoemd. Remkes: „Dat is de verantwoordelijkheid van de overheid.” Hij sluit echter niet uit dat het nog wel een probleem kan worden. Cryptisch: „Mogelijk ontdekt minister Van Nieuwenhuizen dat er na de uitspraak van de Raad van State over PAS een nieuwe juridische werkelijkheid is ontstaan.”

Iets breder bekeken markeert het stikstofadvies van Remkes een omslag in het denken over luchtvaart. Ook al is er nu een uitweg, de sector moet zich wel degelijk zorgen maken over de toekomst.

Kern van het advies, in lijn met het advies Niet alles kan uit september, is dat alle sectoren „in een evenwichtige verhouding een bijdrage moeten leveren aan het oplossen van de stikstofproblematiek”. Dat betekent dat de luchtvaart niet langer aanspraak kan maken op een uitzonderingspositie, zoals decennia lang gebruikelijk was.

Bescheiden stikstofuitstoot

Zelfs als de stikstofuitstoot boven 3.000 voet wordt meegeteld, wat niet gebeurde maar wat Remkes bepleit, is de bijdrage van luchtvaart in de totale stikstofuitstoot bescheiden: tussen 0,7 en 1,1 procent. Dat Remkes toch eisen stelt aan de sector, komt doordat hij alle sectoren gelijk wil behandelen. „Als je dat niet doet verlies je draagvlak voor het beleid.”

Lees ook: De grote vervuiler: hoe de luchtvaart wil blijven groeien

Remkes’ benadering sluit aan bij het advies Luchtvaartbeleid: een nieuwe aanvliegroute (titels zijn niet hun sterkste punt) van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) uit april 2019. De Rli-adviezen krijgen ten onrechte weinig aandacht. Vorig jaar pleitten zij er al voor om de luchtvaart net zo te behandelen als elke andere bedrijfstak. Stel klimaatgrenzen in plaats van capaciteitsgrenzen. Laat de sector betalen voor schade aan milieu en gezondheid.

Net als het Rli-advies is het Remkes-advies een stap op weg naar normalisering van de luchtvaartsector. Het moment dat externe kosten door de sector moeten worden gecompenseerd, en dus verrekend zullen worden in de ticketprijs, komt dichterbij. Nederlands, Europees of wereldwijd, de invoering van een vorm van vliegbelasting en accijns op kerosine lijkt de komende jaren onvermijdelijk. Te goedkope tickets zijn geen duurzaam model. Ondanks de groeicijfers staat de luchtvaart, waar de marges klein zijn, voor een zware periode.