Help, de ‘abstracte politie’ raakt de menselijke maat kwijt

De politie is al werkend aan nationalisering, IT, cyberinnovatie en bezuinigingen, onbedoeld de menselijke maat kwijtgeraakt. Dat verwijt uit het artikel ‘De abstracte politie’, dat de prijs voor het beste artikel van Het Tijdschrift voor de Politie 2018 won, komt hard aan.
Abstracte politie wordt als begrip gemunt door de auteurs Jan Terpstra en Renze Salet. De interne en de externe relaties van de politie zijn afstandelijk, onpersoonlijker, formeler en minder direct geworden, losser van de ooit vanzelfsprekende lokale context. De persoonlijke kennis van politiemensen is in toenemende mate vervangen door ‘systeemkennis’, gebaseerd op de ‘logica’, categorieën en algoritmes binnen computersystemen. En wordt gebruikt door politiemensen die niet persoonlijk bekend zijn met de lokale situatie en de problemen die daar spelen.
De auteurs zien ook veranderingen binnen de politie, in de onderlinge verhoudingen die onpersoonlijker worden. En daarnaast ook in de relaties tussen politie en burgers. De sluiting van bureaus en de beperking van de dienstverlening op de nog bestaande bureaus leidt tot afstand.
Dat wordt nog versterkt door dienstverlening die is gebaseerd op een “multichannel-aanpak”. Dat model suggereert dat burgers kunnen kiezen uit verschillende kanalen om contact te leggen met de politie, maar het blijkt vooral een manier om de werkbelasting van de organisatie te beheersen. Burgers kunnen niet zomaar naar een politiebureau om bijvoorbeeld aangifte te doen. Als zij een melding willen doen of vragen hebben, moet dit primair lopen via e-mail of internet. Bij voorkeur loopt ook een aangifte via internet, aldus de auteurs.

Zelfde lot

Het verwijt dat de politie de menselijke maat is kwijtgeraakt is bekend uit andere sectoren. Veel dienstverlening van overheden heeft hetzelfde lot ondergaan. Mijn overheid.nl, mijn belastingen.nl, mijn SVB.nl, mijn ABP.nl, mijn politie nl. hebben het persoonlijke contact vervangen. Bankfilialen zijn verdwenen uit stadsbuurten en dorpen, buurthuizen zijn gesloten, de flappentappen zijn verzegeld omdat ze worden opgeblazen, winkelstraten verpieteren door de groei van internetwinkels, spoedeisende hulp verdwijnt uit de regio, huisartenhulp buiten kantooruren is lastig meer te krijgen.
Het probleem is dus veel breder, maar voor de politie steekt het zeer omdat een belangrijk deel van de kracht van de politie, zo is een centraal geloofsartikel van onze Nederlandse politie, juist ligt in de menselijke maat. De nabijheid en de aanwezigheid wanneer het nodig is. Na God verdween ook de politie uit Jorwerd. Van “kennen en gekend worden” is vooral het kennen via informatiesystemen nog over. De abstracte politie dus.
Die ontdekking is voor velen een schok. Dat willen we niet, het is ons tafelzilver, terug naar de menselijke maat. Een mooie klus voor de nieuwe directie strategie en innovatie van de politie, of voor het Directoraat-Generaal Politie en Veiligheidsregio’s van het ministerie. Die kunnen hun tanden zetten in de analyse en de beleidsvoorstellen. Zo dicht tegen de top van de politie en de minister heerst echter behoedzaamheid, soms angst. Daar is het de kunst om je geen builen te vallen bij plannen en voorstellen. Kritische krantenartikelen, Kamervragen, medialogische processen en potentieel politiek verlies zijn je deel. Verbeeldingskracht is daar ver te zoeken.

Onverschillig

Ik werd daar niet blij van, vooral omdat het meer van hetzelfde oplevert. Veel van het politiehandelen wordt begeleid door een kritische toon. Misschien is het onvermijdelijk. Weer een kritisch rapport, weer een kritische column, weer een nieuw beleidsvoorstel. Je overleeft alleen door er onverschillig voor te worden. Dat leek me geen plezierig perspectief voor een nieuwjaarswens. Daar gaat het toch vooral om een gelukkige toekomst, een blij perspectief.
Toen las ik het rapport van de WUR ”Een natuurlijke toekomst voor Nederland in 2120”. Zeventien wetenschappers van de Wageningen Universiteit hebben een nieuw verhaal voor Nederland geschreven. Een verhaal waarin dit dichtbevolkte land zich ontwikkelt tot een gidsland waar natuur, duurzame economie, leefbaarheid en veiligheid voorop staan. Ze zijn uit het keurslijf van de actuele beperkingen en van de korte termijn gekropen en al denkend gekomen tot een kaart van Nederland over honderd jaar, een kaart met uitgebreide toelichting. Wetenschappelijke expertise, creativiteit en vermetelheid in een publicatie die perspectief geeft aan een debat en weerwoord uitlokt. Hoop. Oplossingen voor het milieuvraagstuk. Ze zijn er dus en ze zien er aantrekkelijk uit. Het is een richtpunt op de horizon, een richtpunt dat mensen enthousiast maakt en inspireert.

Perspectief

U heeft gelijk; de problemen waarmee de politie te maken heeft zijn andere dan het milieuprobleem, zeker. En van de mogelijkheden om het perspectief dat de WUR auteurs schetsen te realiseren moet je ook heel veel afdoen. Maar wat een verademing is zo’n denkoefening. De stelling dat we een abstracte politie zouden hebben kan ook tot een mooi langetermijnperspectief leiden. Een perspectiefbiedend rapport of desnoods een kaart voor de politie en haar werk over pakweg dertig jaar, gemaakt door vijftien vooraanstaande onderzoekers uit verschillende hoeken gepubliceerd in januari 2021 als nieuwjaarsboodschap. Het zou mijn wens zijn voor de politie: een inspirerend langetermijnperspectief

De Veiligheidscolumn wordt geschreven door experts uit de politiewereld. Piet van Reenen was politieman, onderzoeker, directeur van de Politieacademie en hoogleraar politie en mensenrechten.