Steeds weer die rotvraag: ‘En, kom je een beetje rond?’

De kalkoen wordt aangedragen, champagnetaart, flessen wijn. Vandaag regeert de overvloed. Maar doorgaans hebben freelancemusici weinig ruimte voor uitspattingen. Driekwart verdient in Nederland een half modaal inkomen, of minder. Trek daar de kosten voor pensioen of arbeidsongeschiktheid af, en je komt uit rond de armoedegrens van 1.100 euro netto per maand. Dus sparen ze meestal maar niet.

„Mensen zien niet aan ons dat we weinig geld verdienen met musiceren”, zegt sopraan Caroline Cartens. „We zien er op het podium toch altijd chic uit? Maar glitters en glimlach zijn de buitenkant. Dit jurkje kostte 16 euro. De hoofdrol die ik laatst kreeg aangeboden, zou me 9 euro per uur hebben opgeleverd. Die heb ik dus met pijn in het hart geweigerd.”

In 2019 kwam de financiële positie van freelance-musici meermaals onder de aandacht, met dank aan het in 2018 opgerichte Platform voor Freelance Musici, waar inmiddels 2.500 musici zich bij aansloten. „Waar we ons voor inzetten,” zegt hoboïste en initiatiefneemster Dorine Schoon, „is, kort samengevat, loon naar werk. We proberen daarover met de orkesten in gesprek te komen. Maar dat is lastig. Iedereen weet: meer geld is er niet.”

Caroline Cartens: „Dat freelancers goedkoper zijn, geeft ook een perverse prikkel ze niet in dienst te nemen.”

De Kunstenbond spande dit najaar een rechtszaak aan tegen De Nationale Opera. Doel: gelijke beloning voor de freelance-koorzangers. Koorzangers in vaste dienst kosten, afgezien van hun grotere zekerheid, gemiddeld 60.652 euro per jaar. Een freelance zanger kost, fulltime ingezet, 24.464 euro per jaar. DNO reageerde met een tegenvoorstel: freelancers kunnen kiezen voor tijdelijke dienstverbanden.

Caroline Cartens: „Dat is een stap in de goede richting, maar of het onder dezelfde arbeidsvoorwaarden gaat als de koorzangers in vaste dienst, is nog de vraag. De opera wil freelancers minder betalen, omdat zij geen solistische kwaliteiten hoeven te bezitten. Maar het gros van de regelmatige freelancers werkt wel degelijk ook als solist, soms zelfs bij DNO.”

Fair Practice

De financiële positie van de vele freelance-musici in Nederland was nooit goed. Maar door de 200 miljoen euro die door het kabinet-Rutte 1 (2010-2012) op cultuur werd bezuinigd, vermeerderde het aantal freelancers en verslechterde hun positie verder.

De huidige minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven (D66) maakte van Fair Practice een actiepunt van het komend Kunstenplan (2021-2024). Maar belangenvereniging Kunsten ’92 berekende al dat er voor „eerlijke” betaling van alle freelancekunstenaars die werken voor rijksgesubsidieerde instellingen ten minste 25 miljoen euro per jaar extra nodig is. Dat geld is er niet.

Saxofonist Alexander Beets: „Onderdeel van het probleem is dat het meeste subsidiegeld naar theaters en zalen gaat in plaats van naar de programmering daarvan. Als die verhouding 2:1 werd, was al veel opgelost. En ik denk ook dat er veel verbetert wanneer culturele schenkingen grootschalig fiscaal aftrekbaar worden, zoals in de VS.”

Harpiste Saskia Rekké: „Ik vind niet dat wij als musici oplossingen hoeven aan te dragen. Wij signaleren een probleem – onderbetaling – en we kaarten dat aan. Met onze opdrachtgevers willen we erover in gesprek gaan, in de hoop dat het in Den Haag aan de orde wordt gesteld. Punt.”

Als ik gratis een kans tot omscholing zou krijgen, zou ik het zo doen

Caroline Cartens e.a.

Even terug in de tijd. Hoe stelden deze musici zich destijds, toen ze hun vak kozen, de toekomst voor?

Sopraan Bauwien van der Meer: „Ik wist dat ik weinig zou verdienen, maar het weerhield me niet.”

Dorine Schoon: „Ik was er totaal niet mee bezig en stortte me op alle denkbare projecten en concerten. Dit raad ik studenten ook nu nog aan. Speel zoveel je kunt.”

Cellist Leonard Besseling: „Zo bouw je je netwerk op, en juist dat blijkt later cruciaal. Ik had als student in elk geval wel al door dat ik het met alleen heel goed cello spelen niet zou redden. Als ik Club Classique niet had opgericht, stond ik niet meer overeind.”

Caroline Cartens: „En ik dacht: als ik op mijn dertigste onvoldoende verdien, ga ik gewoon alsnog rechten studeren. Maar toen dat moment inderdaad kwam, bleek een tweede studie 20.000 euro per jaar te kosten. Dat was net wat ik omzette. Maar als ik gratis een kans tot omscholing zou krijgen, zou ik het zo doen.”

Saskia Rekké: „Ik ook.”

Bauwien van der Meer: „En ik.”

Veel pannenkoeken

Freelancen is iets wat groeit, zeggen de musici. Meedoen aan veel heel diverse projecten aan het begin van je carrière werkt verslavend. Als orkestmusicus ga je daarna meedoen aan audities voor vaste banen – als die er zijn. Je komt er alleen niet door, want de internationale concurrentie is moordend en het aantal plekken klein. Je blijft freelancen. Je wordt dertig. Durf je, zonder vangnet, aan een gezin te denken?

Bauwien van der Meer: „Ik ken verscheidene koorzangers in professionele ensembles als Cappella Amsterdam en Concensus Vocalis die om financiële redenen niet aan kinderen zijn begonnen.”

Ik ken koorzangers in professionele ensembles die om financiële redenen niet aan kinderen zijn begonnen

Bauwien van der Meer

Saskia Rekké: „Orkesten hebben altijd maar één harpist in loondienst; de spoeling is dun. Toen ik afstudeerde, waren er geen proefspelen. Maar als freelancer kon ik fulltime aan de slag. Intussen is dat 25 jaar zo. Bij mijn jubileum heb ik mezelf bloemen gestuurd.

„Ik heb wel gewoon een gezin gesticht. We gingen op vakantie met de tent en aten vaak pannenkoeken. Ik klaag niet, ik heb een fijn leven. Maar het gevoel er niet echt bij te horen in het orkest waarin ik al zo lang meespeel, blijft schuren. Met een aantal freelancecollega’s geven we elkaar nu kerstpakketten. Vroeger was het moment waarop de collega’s in dienst wel een pakket kregen en wij niet altijd pijnlijk.”

Dorine Schoon: „Dat. Je vervult een vacature, en je hoort er toch niet bij. En geloof me: met kwaliteit heeft dat niks te maken. Anders vroegen ze ons niet jaar na jaar, project na project terug.”

Maar sinds Schoon en Cartens het Platform oprichtten, worden ze als musicus wel minder gevraagd.

Caroline Cartens: „Dat weerhoudt ons niet. Ons motief om het Platform op te richten was juist dat musici misstanden slecht aan durven kaarten uit angst voor verlies van werk.”

Schaamte

Het Platform bereikte al dat er ruim aandacht kwam voor de zaak, in alle kranten en het NOS Journaal. Onbezoldigde lunchconcerten in het Amsterdamse Concertgebouw, aangekaart door een platformlid, worden alleen nog door studenten en concourswinnaars gegeven. Bij het publiek dringt door dat musici soms minder verdienen dan garderobemedewerkers.

Met een aantal freelancecollega’s geven we elkaar nu kerstpakketten

Saskia Rekké

Harpiste Liesbeth Vreeburg: „Bij mij speelt ook schaamte. Steeds als ik naar een verjaardag ga, krijg ik diezelfde rotvraag: ‘En, kom je een beetje rond?’ En dan moet je het over de veel te lage gages voor je hooggeschoolde werk hebben, terwijl ik veel liever over de inhoud zou praten.”

Alexander Beets: „‘Goh, je bent musicus! Enig! En wat doe je overdag?’”

Leonard Besseling: „Ik vind het ook schrijnend dat de honoraria van de grote solisten en dirigenten zo hoog zijn, in vergelijking. Wij 150 euro voor een avond, de dirigent een bedrag met minimaal 5 cijfers.”

Carolien Cartens: „Van mij mogen unieke wereldsterren best veel verdienen. Maar koor en orkest mogen niet de sluitpost zijn. Bij een operaproductie bedacht een regisseur recent een gordijn dat een ton kostte. Dat vind ik scheef. Een productie moet worden begroot op basis van wat musici redelijkerwijs kosten. Daarna pas komt het gordijn.”

Bauwien van der Meer: „Ik zeg sinds kort ‘nee’ tegen freelancen bij het Groot Omroepkoor. Ik volg een commerciële stemmenopleiding, om voice-overs en zo te kunnen doen. En ik dirigeer koren. Ik zou graag meer zingen, vocaal ben ik in mijn bloeiperiode. Het is wrang. Maar ik zing niet voor niets.”

Dorine Schoon: „Stoer.”

’Goh, je bent musicus! Enig! En wat doe je overdag?’

Alexander Beets

Saskia Rekké: „Stoer – en jammer. Ik geef naast mijn orkestwerk ukelele-les. Daar is veel vraag naar.”

Celliste Lidy Blijdorp: „Nee zeggen hoort erbij. Maar ik ben dolblij dat mijn manager de ondergrens voor me bewaakt. Het lastige is dat je aanvankelijk, als pas afgestudeerde, inderdaad juist wél elke klus aanneemt. Goed voor je netwerk, wat jullie net al zeiden. Maar je bederft zo wel de markt.”

Leonard Besseling: „Ik ken ook hoopgevende verhalen. Met Club Classique verzorgen we muzikale items voor Radio 4. Eerst betaalden die niet, inmiddels wel. Soms zit het mee.”

Dorine Schoon: „Je ging werken, kreeg betaald en presenteert dat als ‘goed nieuws!’ Dit illustreert precies hoe dringend wij musici onszelf moeten herprogrammeren.”

Liesbeth Vreeburg: „En als wat wij willen niet haalbaar is, dan minder concerten geven. Dan wordt tenminste pijnlijk zichtbaar wat er werkelijk aan de hand is.”

Bauwien van der Meer: „Ja. Liever minder werk, tegen een eerlijk honorarium.”

Wij honderdvijftig euro voor een avond, de dirigent een bedrag met minimaal 5 cijfers

Leonard Besseling

Mes

Harpiste Saskia Rekké zet het mes in de kalkoen.

Kok: „U moet hoger inzetten.”

Leonard Besseling, lachend: „Precies! Daar gaat het hier over.”

Saskia Rekké: „Maar ik voel me nog steeds geen onderhandelaar of ondernemer. Ik ben musicus.”

Liesbeth Vreeburg: „Zo scherp? Het is juist mijn passie voor de muziek die mij drijft om ondernemend te zijn. Ik voel dat niet als een concessie.”

Saskia Rekké: „Wekelijks moet ik een stapel contracten en afrekeningen in orde maken. Ik vind dat een verschrikking. Daarbij ben ik 50, voor een freelancer stokoud. Hoe lang blijven orkesten me nog vragen? En ik wil wel graag tot mijn 67ste werken.”

Anekdotes over de tweede carrières kaatsen over de tafel. Een sopraan werd kleuterjuf, een violist pilatesdocent, velen barista en een tenor verandabouwer. Wie freelance-musicus wil blijven, moet zijn partner „slim kiezen”, is de beschaamde consensus.

Ik geef naast mijn orkestwerk ukulele-les. Daar is veel vraag naar

Saskia Rekké

„Ik heb bij concerten in het rijke dorp Laren wel eens oriënterend het publiek in gegluurd”, lacht harpiste Saskia Rekké. „Die dan? Die? Maar de man voor wie ik viel, was muziekdocent. Hij heeft drie keer de opheffing van een muziekschool meegemaakt en werkt nu als taxichauffeur.”

Dorine Schoon: „Voor mij zijn dit de verhalen die me drijven om fanatiek door te gaan met het Platform. Elke goed functionerende musicus die zijn vak verlaat uit geldnood is er één te veel.”

Bauwien van der Meer: „Maar jij kent ook de terneerdrukkende kracht van de onzekerheid waar wij mee leven. Ik twijfel elke dag over wat ik doe.”

Carolien Cartens: „Ik ook. En ik verzwijg mijn leeftijd. Freelancesopranen boven de 40 zie je bijna niet.”

Leonard Besseling: „Maar dat alles houdt ons ook scherp, en alert. Ik vind freelance musici artistiek vaak heel erg sterk. Om toch even iets positiefs te zeggen.”

Saskia Rekké. Harpiste. Al meer dan 25 jaar „niet in dienst” bij grote orkesten. Werkt vooral bij het Radio Filharmonisch Orkest en het Concertgebouworkest.

Liesbeth Vreeburg. Harpiste en performer. Actief in diverse muziektheater- en kamermuziekensembles, zoals haar eigen Oneiros Ensemble. Speelt daarnaast als remplaçant bij diverse Nederlandse orkesten. Inl: liesbethvreeburg.nl

Caroline Cartens. Sopraan. Met Dorine Schoon de drijvende kracht achter het Platform. Zingt als solist hedendaagse muziek en opera’s. Is coördinator van Practicum Musicae. Freelance koorzanger bij DNO. Organiseerde met een groep de freelancezangers aldaar. Inl: linkedin.com

Dorine Schoon. Hoboïste. Initiatiefnemer en kartrekker Platform voor Freelance Musici. Speelt kamermuziek, doet studio-opnames en maakt muziektheater. Is remplaçant bij o.a. het Balletorkest en het Metropole Orkest. Inl: dorineschoon.nl

Leonard Besseling. Cellist. Speelt vaak mee in o.a. Nederlands Kamerorkest, Radio Filharmonisch en Camerata RCO. Is samen met Myrthe Helder artistiek leider van Club Classique, dat klassieke concerten op laagdrempelige locaties zoals cafés organiseert. Inl: clubclassique.nl

Bauwien van der Meer. Sopraan, koordirigent en zangcoach. Maakte haar eigen voorstelling Fantastic Woman, werkte als freelancer voor o.a. het Groot Omroepkoor en als solist bij Silbersee en DNO. bauwienvandermeer.nl

Alexander Beets. Jazz-saxofonist. Studeerde ook beleid- en organisatiemanagement. Oprichter van de Beets Brothers. Daarnaast o.a. actief als artist manager, directeur van Amersfoort Jazz en hoofddocent op de Fontys Rockacademie. Inl: alexanderbeets.nl

Lidy Blijdorp. Celliste. Veel actief als soliste, soms ook in Amsterdam Sinfonietta. Inl: lidyblijdorp.nl