Mijn nieuws Podcasts Digitale krant
Terug naar de krant

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Dit is de beste beeldende kunst van 2019

Diversiteit Wat was het beste werk van 2019 volgens de recensenten van NRC? Veel musea werken aan collecties die minder wit en westers zijn. In Nederland vielen de exposities van Raquel van Haver en die over Suriname op.

Ze exposeerden dit jaar in De Appel, het Stedelijk Museum en op de Biënnale van Venetië. En alle drie stelden ze in hun werk de vraag waarom de kunstgeschiedenis toch zo wit en westers is. Kunstenaar Patricia Kaersenhout, zelf van Surinaamse afkomst, maakte dit najaar in De Appel een installatie over zwarte feministen. Zij zei toen: „Het enige wat ik wil, is het verhaal iets completer maken.”

Schilder Raquel van Haver, die Colombiaanse roots heeft, toonde aan het begin van het jaar haar portretten van zwarte mensen uit achterstandswijken in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Zij studeerde aan een Nederlandse kunstacademie en zag: „Er is hier geen representatie van mij. Toen ben ik die schilderijen zelf maar gaan maken.”

En Iris Kensmil, die deze zomer Nederland mocht vertegenwoordigen in Venetië, liet de kunstwereld portretten zien van zwarte feministes als Claudia Jones en Audre Lorde. Omdat, in haar woorden, „de utopie van het modernisme een veel rijkere geschiedenis heeft dan algemeen bekend. Daarom vul ik die aan met de visies van zwarte vrouwelijke utopisten.”

Daarmee stonden deze drie Nederlandse vrouwen niet alleen. Want 2019 was het jaar waarin zwarte kunstenaars in groten getale van zich lieten horen. De hoofdtentoonstelling van de Biënnale in Venetië werd gedomineerd door de gezichten en levensverhalen van zwarte helden, geschilderd door de Amerikaan Henry Taylor, gefotografeerd door de Zuid-Afrikaanse Zanele Muholi, of gefilmd door de Amerikaanse videokunstenaar Kahlil Joseph.

Dichter bij huis toonde Marcel Pinas een geweldige installatie op De Grote Suriname-tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam: een tafel gedekt met borden die herinneren aan het bloedbad van Moiwana, waarbij troepen van legerleider Desi Bouterse 38 onschuldige burgers doodden. Zo herinnerde Pinas de toeschouwers er fijntjes aan dat de huidige Surinaamse president meer op zijn kerfstok heeft dan alleen de Decembermoorden.

Lees ook Dit zijn de beste boeken van 2019 (volgens NRC)

Meer klassieke musea keken terug naar de kunstgeschiedenis en probeerden daar meer diversiteit in te ontdekken. Zoals Musée d’Orsay, dat met de tentoonstelling Black Models: From Géricault to Matisse op zoek ging naar de namen van zwarte modellen op beroemde schilderijen, om hun naam weer aan hen terug te geven. Het MoMA in New York heropende in oktober met een spectaculaire nieuwe vaste opstelling, waar opeens veel zwarte kunstenaars in opgenomen zijn. Zo hangt een schilderij van Faith Ringgold, de Afro-Amerikaanse kunstenaar die deze zomer ook al schitterde in de Londense Serpentine Gallery, nu prominent naast Picasso’s Les Demoiselles d’Avignon.

Ook 2020 belooft een jaar te worden waarin diversiteit in musea gevierd gaat worden, met onder meer een grote slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum en een tentoonstelling over de Surinaamse school in het Stedelijk. Kunsthal Kade in Amersfoort toont vanaf februari honderd jaar Afrikaans-Amerikaanse kunst, onder de titel Tell Me Your Story. In Nederland werden hun verhalen tot nu toe nauwelijks gehoord, aldus gastcurator Rob Perrée: „Deze tentoonstelling biedt de mogelijkheid om die schade in te halen.”

Sandra Smallenburg

Design

Arjen Ribbens

  1. Nieuwe vaste opstelling van Triennale Museo del Design Italiano in Milaan

    Niet de peperdure labyrintische aanpak van Stedelijk Base, maar een heldere, lineaire opstelling met eenvoudige witte sokkels. De Brits Joseph Grima, de nieuwe creatief directeur van de Design Academy Eindhoven, demonstreert in het designmuseum van Milaan hoe een vaste, door een architect ingerichte collectieopstelling ook een feest kan worden.

  2. Mondo Mendini

    Vrolijk stemmende afscheidstentoonstelling die Alessandro Mendini, de Italiaanse hoofdarchitect van het Groninger Museum, vlak voor zijn dood nog zelf samenstelde en vormgaf. (Groninger Museum, nog t/m 5 mei 2020)

  3. Modern Nederland 1963-1989. In Design Museum Den Bosch

  4. Mesdag & Colenbrander. Gedeelde fascinatie voor keramiek In De Mesdag Collectie, Den Haag

  5. Geert Lap – Specific Objects. In Design Museum Den Bosch

Beeldende kunst

Hans den Hartog Jager

Foto Rafaela Proell

  1. Spitzmaus Mummy in a Coffin

    Zowel Wunderkammer als ode aan de verbeelding: filmregisseur Wes Anderson en dichter Juman Malouf stelden een tentoonstelling samen met kunst- en gebruiksvoorwerpen, zo verrassend, humoristisch en rijk dat je eeuwig in hun wereld wilde blijven. (Kunsthistorisches Museum, Wenen)

  2. Faith Ringgold

    De kunstgeschiedenis wordt voortdurend herschreven, en dus hangt Faith Ringgold nu in het MoMA naast Picasso’s Demoiselles d’Avigon. En dan zie je haar solo in de Serpentine en denkt: waarom hebben we dat in vredesnaam niet eerder gedaan? (Serpentine Gallery, Londen)

  3. Walid Raad (Stedelijk Museum, Amsterdam)

  4. Luc Tuymans (Palazzo Grassi, Venetië)

  5. Jeroen Eisinga (Electriciteitsfabriek, Den Haag)

Janneke Wesseling


  1. Alfredo Jaar – Shadows

    Een grootse tentoonstelling die een eerbetoon was door de Braziliaanse kunstenaar en politiek activist Alfredo Jaar aan de Nederlandse fotograaf Koen Wessing. Ook toonde Jaar een nieuwe filminstallatie, Shadows, die het drama van wanhoop en verlies van geliefden verbeeldt. (Nederlands Fotomuseum, Rotterdam)

  2. Manzoni in Holland

    Manzoni in Holland toonde Piero Manzoni (1933-1963), conceptueel kunstenaar avant-la-lettre en voorloper van de performance-kunst, als groot inspirator van de avant-garde in Nederland en als de spil in een Europees netwerk van beeldende kunst. (Stedelijk Museum Schiedam)

  3. Tehching Hsieh, Time Life (West, Den Haag)

  4. Rob van Koningsbruggen, Schilderijen 2003-2019 (Kunstmuseum Den Haag)

  5. Lawrence Abu Hamdan, 2 installaties (Biënnale van Venetië)

    Hors categorie:Claude Monet, Tuinen van Verbeelding (Kunstmuseum Den Haag)

Thomas van Huut


  1. Jeroen Eisinga – Expeditie Eisinga

    Zes films op bioscoopformaat in de uitgestrekte hal van de Elektriciteitsfabriek. Alsof je door het brein van de kunstenaar loopt, met de films als duistere visioenen. De nieuwste film Nightfall (2019) toont een uur lang een kudde schapen in de sneeuw bij een wak, het zou een moderne klassieker kunnen worden. (Electriciteitsfabriek, Den Haag)

  2. Verstilde schoonheid – Japanse etsen van Tanaka Ryohei

    De Japanse etser Tanaka Ryohei is een meester in het vastleggen van traditionele landschappen: zijn precieze werken zijn melancholisch, vaak opgeruimd, altijd verstild. (t/m 20/1/20, Sieboldhuis, Leiden)

  3. Laure Prouvost – AM-BIG-YOU-US LEGSICON (MuHKA, Antwerpen)

  4. Sun & Sea (Marina) (Paviljoen van Litouwen op de Biënnale van Venetië)

  5. Kate Cooper – Sensory Primer (A Tale of a Tub, Rotterdam)

Sandra Smallenburg


  1. Richard Long

    De ervaring van een landschap het museum in brengen is haast onmogelijk, maar de Britse kunstenaar Richard Long kan het. Op zijn overzicht in De Pont bouwde hij eigenhandig zes reusachtige sculpturen van basalt, graniet en leisteen. In de voormalige fabriekshal kwamen die schitterend tot hun recht. (De Pont, Tilburg)

  2. Luigi Ghirri – The Map and the Territory

    Groots postuum eerbetoon aan deze Italiaanse landmeter, die in de jaren zeventig in zijn vrije tijd geweldige terloopse kleurenfoto’s maakte in en rondom zijn woonplaats Modena. (Jeu de Paume, Parijs)

  3. Jeroen Eisinga – Expeditie Eisinga (Electriciteitsfabriek, Den Haag)

  4. Alfredo Jaar – Shadows (Nederlands Fotomuseum, Rotterdam)

  5. Nederland – Bauhaus: pioniers van een nieuwe wereld (Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam)

Sandra Smets


  1. De Naakte Waarheid

    Deze weelderige tentoonstelling toonde via portretten en andere mensbeelden uit de kunstgeschiedenis hoe het mensbeeld in Europa zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld. Via het geloof, humanisme, verlichting en het hyperindividualisme en intelligente dwarsverbanden ontspon zich een rijk beeldverhaal over onze kijk op onszelf en op onze tijd. (Rijksmuseum Twenthe)

  2. Rembrandt-Velázquez

    Spaanse en Nederlandse meesters uit de Barok hebben meer gemeen dan je zou denken, blijkt in het Rijksmuseum, dat prachtige meesterwerken in onverwachte combinaties samenbrengt. (Rijksmuseum, Amsterdam)

  3. Fra Angelico and the Rise of the Florentine Renaissance (Prado, Madrid)

  4. One Way Ticket to Mars (Kunsthal Kade, Amersfoort)

  5. Ceija Stojka (Museum Het Valkhof, Nijmegen)

Lucette ter Borg


  1. Het nieuwe MoMA, New York

    Zelden een herinrichting van een verbouwd museum gezien dat je zo uit het zadel blaast, zo vreugdevol en hoopgevend is, en dat zoveel nieuwe vergezichten op de geschiedenis opent. De vaste collectie van het MoMA vertelt, in wisselende samenstellingen, niet alleen het verhaal van de kunsthistorische, door witte mannen gedomineerde canon, maar vooral en ook het andere verhaal, dat gaat over andere stijlen, andere levens, andere continenten. Het MoMA doet dat o.a. door een aankoopbeleid de afgelopen vijftien jaar van oude, ‘vergeten’ kunstenaars, kunstenaars die al lang dood zijn en buiten de gewenste paden liepen. Gaat dat zien, minstens een dag lang.

  2. Maria Lassnig: Ways of Being

    Vlak na Maria Lassnigs dood in 2014 sprak de voormalige Stedelijk Museum-directeur Beatrix Ruf de wens uit om rondom deze lang versmade wonderkunstenaar – want dat is Lassnig – een groots retrospectief te maken. ‘Ways of Being’ omvatte heel veel schilderijen, werken op papier en films – afwisselend onbarmhartig, oerkomisch en ontroerend. Nee, het was geen straf om vaker dan eens terug te komen. (Stedelijk Museum, Amsterdam)

  3. Ellen Gallagher met Edgar Kleijne – Liquid Intelligence (Wiels, Brussel)

  4. Agnes Denes – Absolutes and Intermediates (The Shed, New York, t/m 22/3/0)

  5. Paloma Varga Weisz (Bonnefantenmuseum, Maastricht, t/m 2/2/20)

Bram de Klerck


  1. El Greco

    Prachtig overzicht van werk van de van oorsprong Griekse kunstenaar die zich op Kreta conformeerde aan Byzantijnse voorbeelden, en in Italië aansluiting zocht bij de heersende renaissancestijl. Omstreeks 1600 maakte hij in Spanje furore met voor die tijd unieke, modern aandoende, expressieve schilderijen in een nerveuze, soms bijna koortsige vormentaal. (Grand Palais, Parijs, t/m 10/2)

  2. North and South, topstukken herenigd

    Inventieve expositie toont de continuïteit van veelal verloren middeleeuwse kerkdecoraties in heel Europa aan de hand van zeldzame stukken uit de buitengewesten Catalonië en Scandinavië. (Catharijneconvent, Utrecht, t/m 26/1)

  3. Jonge Rembrandt. Rising star (Lakenhal, Leiden, t/m 6/2)

  4. Verrocchio (Palazzo Strozzi, Florence)

  5. Pieter de Hooch (Prinsenhof, Delft, t/m 16/2)

Gijsbert van der Wal

  1. Hockney – Van Gogh. The Joy of Nature

    David Hockneys eerste Nederlandse tentoonstelling in 24 jaar. Zijn landschappen hadden gezelschap van die van Vincent van Gogh en ze deden niet voor elkaar onder. (Van Goghmuseum, Amsterdam)

  2. Pierre Bonnard – The Colour of Memory.

    Vrolijk stemmend retrospectief van een schilder die een leven lang vastlegde hoe licht en kleur zich binnen en buiten gedragen. (Tate Modern, Londen)

  3. Van vroeg tot laat. De voorstellingen van Teun Hocks (Stedelijk Museum Breda)

  4. Piet Sebens – De kom en ik (Museum De Buitenplaats, Eelde)

  5. Peter de Haan. Schilderijen 2003-2019 (Pulchri Studio, Den Haag)

Fotografie

Rianne van Dijck

  1. Deana Lawson

    De intieme portretten die de Amerikaanse Deana Lawson maakt van zwarte Amerikanen zijn vaak vervreemdend en verontrustend, maar altijd ogen haar modellen als koningen en koninginnen van hun eigen universum – ook al bladdert het behang van de muren, is de bank kapot en zijn ze geheel of gedeeltelijk naakt. Met haar krachtige beeldtaal, vol kunsthistorische, maatschappelijke, religieuze en spirituele verwijzingen, zuigt Lawson je haar wereld binnen. (Huis Marseille, Amsterdam)

  2. Ute Mahler & Werner Mahler – Voorbij de grenzen van de DDR

    Het Duitse echtpaar laat zien dat je na bijna vijftig jaar aandachtig kijken en fotograferen toch weer nieuwe dingen kunt zien en het beste werk uit je oeuvre kunt maken: in de serie Kleinstadt (2015-2018) tonen ze hun milde, geëngageerde blik op de gewone mens. (Fotomuseum, Den Haag)

  3. Cindy Sherman (National Portrait Gallery Londen)

  4. Ed van der Elsken – Lust for Life (Nederlands Fotomuseum, Rotterdam)

  5. Mitch Epstein – In Time (Museum Helmond)

Architectuur

Bernard Hulsman


  1. Neutelings Riedijk architecten – Naturalis Biodiversity Center, Leiden

    De wonderlijke metamorfose van Naturalis: van een nietszeggende collage is het museum en onderzoekscentrum veranderd in een paleis in de traditie van de beroemde negentiende-eeuwse natuurhistorische musea als het Natural History Museum in Londen.

  2. Happel Cornelisse Verhoeven – Museum De Lakenhal, Leiden

    Bewonderenswaardige restauratie, verbouwing en uitbreiding van Museum De Lakenhal waarin traditie en vernieuwing tot in alle uithoeken van het gebouw hand in hand gaan, met echte tijdloosheid als resultaat.

  3. Civic Architecture/Braaksma & Roos Architectenbureau/Inside Outside – LocHal, Tilburg

  4. De Zwarte Hond/Monadnock – Park Paviljoen, Hoge Veluwe

  5. NL Architects – Forum Groningen

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 19 december 2019
Meld een taalfout
Toevoegen aan
+ verzameling
Dossier
Beste cultuur van 2019
Meer Beste cultuur van 2019

Lees ook deze artikelen