‘Minister Dekker en SyRI grootste privacyschenders van 2019’

Minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) en het fraudeopsporingssysteem Systeem Risico Indicatie (SyRI) hebben vrijdagavond de jaarlijkse Big Brother Awards gewonnen. Zij zijn volgens privacyorganisatie Bits of Freedom de grootste privacyschenders van 2019.

Minister Dekker ontving de publieksprijs vanwege zijn plannen om het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) bevoegdheid te geven om datasets aan elkaar te koppelen voor het uitbreiden van zogeheten betaalprofielen. Die worden volgens de minister gebruikt om „op een effectieve en maatschappelijk verantwoorde wijze” schuldenaren te benaderen en te stimuleren om te betalen. Daarbij negeerde Dekker „het maatschappelijke belang van privacy volledig”, aldus Bits of Freedom.

De juryprijs ging naar SyRI, een risicoprofileringssysteem dat onder meer als doel heeft om uitkeringsfraude op te sporen. Met SyRI koppelen overheidsinstanties verschillende persoonsgegevens van burgers, die (nog) nergens van worden verdacht. Volgens Bits of Freedom zorgt dat ervoor dat „buurten worden gestigmatiseerd en personen tot verdachten worden gemaakt zonder dat zij daarin tegen verweer kunnen komen”.

Lees ook: ‘SyRI is eerste stap naar controlesamenleving’

Controversiële wet

SyRI werd in 2013 goedgekeurd zonder dat een Kamerlid er een stemming of debat over aanvroeg. Tweede Kamerleden blikten vorige maand in NRC terug op de nu controversiële wet, waar inmiddels een deel van de Tweede Kamer tegen is. „Mensen zaten gewoon niet op te letten”, zei voormalig Kamerlid Astrid Oosenbrug (PvdA).

Een collectief van maatschappelijke organisaties en burgers eiste vorige maand bij de rechter dat SyRI in strijd wordt verklaard met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en privacy-verordening AVG. De rechter doet 5 februari uitspraak. Ook een VN-mensenrechtenrapporteur uitte kritiek omdat niet duidelijk genoeg is hoe de overheid discriminatie voorkomt.

De Big Brother Awards worden in Nederland sinds 2002 uitgereikt. Vorig jaar ging de publieksprijs naar de Kamer van Koophandel voor het doorverkopen van persoonsgegevens van ondernemers aan bedrijven. Minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, CDA) ontving de juryprijs vanwege zijn omstreden wetsvoorstel. Dat maakt het voor instanties mogelijk medische gegevens uit te wisselen om zorgfraude aan te pakken.

Correctie (30 november 2019): Aanvankelijk zou de rechtbank op 29 januari uitspraak doen in de SyRI-zaak van een aantal organisaties, maar die zitting is later verplaatst naar 5 februari. In dit artikel werd de oude datum genoemd, die fout is verbeterd.