Een monumentaal werk over het rusteloze leven van een briljante diplomaat (●●●●●)

De Amerikaanse topdiplomaat Richard Holbrooke (1941-2010) was een fervent tennisspeler, maar de treffendste metafoor waarmee hij zichzelf typeerde komt uit de wintersport. Hij noemde zich een skiër die een afdaling in schuss neemt: ‘of je wint of je valt.’

Holbrooke, die in Europa vooral naam maakte als onderhandelaar tijdens de Balkan-oorlogen, deed alles in volle vaart. Energiek. Doelgericht. Hij leefde, schrijft zijn biograaf, naar een vers uit Prediker: ‘Doe wat je hand te doen vindt. Doe het met volle inzet, want er zijn geen kennis en gedachten, geen wijsheid in het dodenrijk. Daar ben je altijd naar op weg.’

Hij werkte in Vietnam, op de Balkan, bij de VN, in Afghanistan. Hij was een bezetene, onvermoeibaar onderweg om de wereld namens de VS vooruit te helpen en daarmee ook de VS én zichzelf te dienen. Hij deed dat met humor. In de condoleance aan de weduwe van de vermoorde senator Bobby Kennedy schreef hij; ‘Voor mij was hij een middelmatig tennisser en een groot man.’

Roddelen

Holbrooke’s claim to fame was het Dayton Akkoord dat in 1995 een einde hielp maken aan de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië. De onderhandelingen die eraan vooraf gingen bezorgden hem in Washington de reputatie een diplomaat te zijn die dingen gedaan krijgt. Maar hij had ook een andere kant. Holbrooke werd voortdurend op de hielen gezeten door zijn ambitie. Hij hield concurrenten in de diplomatieke dienst goed in de gaten en had er geen probleem mee achter iemands rug kwaad te spreken. Op feestjes keek hij over iemands schouder of er een interessantere gesprekspartner was.

Lees ook: Diplomaat die niet bang was porselein te breken

Hij was altijd bang niet gezien of niet gehoord te worden. Als ambassadeur in Bonn probeerde hij van alles om maar in de buurt van president Clinton te komen toen die een staatsbezoek aflegde bij Helmut Kohl. Hij hing rond bij Clintons suite, drong ontmoetingen op hoog niveau binnen, viel de staf van het Witte Huis lastig met wijzigingen in het menu. En hij maakte in het openbaar ruzie over wie er in de presidentiële escorte op de ‘aanslagplaats’ mocht zitten, de plaats rechts op de achterbank van de presidentiële afleidingslimousine. Holbrooke won. De staf van het Witte Huis was perplex.

In 1995 verongelukte een militair voertuig uit zijn konvooi op de berg Igman in de buurt van Sarajevo. Er kwamen vier mensen om het leven en zijn begeleiders verrichtten heldendaden. Zelf deed hij niet veel, maar in de verslagen die hij er van maakte was hij de hoofdpersoon.

Arrogant

Hij was overtuigd van zichzelf én belerend. Hij belde superieuren tot vervelens toe op om zijn visie én zijn eigen voortreffelijkheid onder de aandacht te brengen. Zijn droombaan, minister van Buitenlandse Zaken, kreeg hij mede daarom nooit – ook al investeerde hij een heel leven om dat doel te bereiken.

Samantha Power werd onder president Obama mensenrechten-adviseur en VN-ambassadeur. Lees ook: Het jeugdtrauma van een topdiplomaat

Bill Clinton mocht de kerel met het grote ego wel, maar was toch bang dat hij te veel controverse en tegenstand zou oproepen. Barack Obama vond hem arrogant. Toen Holbrooke op sollicitatiegesprek kwam sprak Obama hem aan met ‘Dick’. Holbrooke: ‘Mijn vrouw vindt het nogal belangrijk dat u me Richard noemt.’ Geen chemie.

In de liefde was hij niet koersvast, hij trouwde drie keer en had verschillende affaires, onder andere met de vrouw van zijn beste vriend en collega-diplomaat Anthony Lake. Zijn eerste vrouw schreef hij tijdens hun verloving honderden brieven. Toen het huwelijk spaak was gelopen zei hij dat hij er per ongeluk in was beland.

Samen plassen

Zijn vriend George Packer (1960) schreef een biografie, waarin hij Holbrooke niet spaart, en die vlotjes leest, onder meer doordat hij de lezer direct toespreekt. ‘Vind je het erg als we zijn jeugd snel doornemen? Er zijn hier geen mysteries […].’ En omdat het boek bol staat van de fraaie anekdotes.

Holbrooke en de Amerikaanse ambassadeur in Kroatië, Peter Galbraith, onderhandelen in het paleis van de Kroatische president Franjo Tudjman. Ze lopen regelmatig uit het overleg om op de wc te beraadslagen, aan twee urinoirs naast elkaar opdat ze niet afgeluisterd kunnen worden. Bij het zoveelste bezoek zijn alle lichten op de wc uit, alleen de urinoirs zijn nog verlicht. Er hangt een bordje: Welkom ambassadeur.

Our Man is een monumentaal werk, ruim 600 bladzijden, gebaseerd op Holbrooke’s dagboeken en 250 gesprekken. Dat is een opmerkelijke behandeling voor een man die nooit tot de allergrootsten van zijn tijd ging behoren. Waarom moeten we eigenlijk tien jaar na Holbrooke’s dood nog weten wat zijn favoriete toetje was? (Île flottante).

Rampzalige gevolgen

Hij was meer dan een gewone sterveling, schrijft Packer, maar werd geen historisch personage. Omdat hij slechts ‘bijna een groot man’ was, is zijn leven interessanter dan de bedaarde annalen van de ‘echte grote mannen’, claimt Packer in de proloog. En hij heeft gelijk: Holbrooke’s voortdurende gevecht om de top te bereiken legt meer over menselijke natuur bloot dan een vlotte wandeling naar de piek.

Afgezien van het inkijkje in een gecompliceerd karakter is er nóg een reden om je met Holbrooke bezig te houden. De carrière van Holbrooke begint in Vietnam en eindigt in Afghanistan, het boek leest daarom ook als een geschiedenis van vier decennia Amerikaans buitenlands beleid.

Holbrooke was topdiplomaat toen de macht van de VS op zijn hoogtepunt was, tijdens de historische periode die wel als de ‘Amerikaanse eeuw’ wordt aangeduid. Een fase die begon met de Tweede Wereldoorlog en volgens Packer duurde ‘tot eergisteren.’

Het was een tijdperk waarin de VS dachten dat ze alles aankonden en probeerden de wereld naar hun evenbeeld te kneden, met soms rampzalige gevolgen. Het is passend om die geschiedenis te vertellen aan de hand van een rusteloze, briljante, egoïstische diplomaat die ook nog een paar idealen had.