Bank moet niet verworden tot detectivebureau

Eendrachtig zijn minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) en toezichthouders De Nederlandse Bank en de Autoriteit Financiële Markten in het bestrijden van witwassen. Even eendrachtig zijn ze in het veroordelen van de banken. Zowel ING, Rabobank als ABN Amro krijgen al jaren de wind van voren. Ze hebben hun zaakjes niet op orde, waardoor er vele miljoenen aan belastinginkomsten verdampen en criminelen de dans ontspringen, krijgen ze te horen.

Nu mag van banken veel verwacht worden wat het natrekken van hun klanten betreft en hebben verschillende banken inderdaad gefaald in die taak. Het recordbedrag van 775 miljoen euro waarvoor ING in 2018 schikte, staat nog vers in het geheugen. Recent bleek uit onderzoek van NRC dat ABN Amro na de fusie met Fortis in 2010 nagelaten had om ruim 5 miljoen particuliere klanten individueel te screenen.

Lees ook: Witwassen blijft worstelen voor bank

Wie hun zaken echter ook niet op orde hebben, zijn de minister en de toezichthouders zelf. Zij verplichten de banken witwassen te bestrijden door met een kanon op een mug te schieten. Het kanon zijn de duizenden bankmedewerkers die minutieus alle transacties van klanten en hun omgeving natrekken op zoek naar onrechtmatigheden. De mug is de enkeling die daarbij tegen de lamp loopt. Dit systeem zou sneuvelen na elke nuchtere kosten-batenanalyse. Want de echte parasieten zijn sluwe, internationaal opererende bendes die het systeem ook kennen. Ze worden ruimschoots gemist door het kanon. En een nog groter kanon helpt dan geen zier.

In mijn onderzoek voor het boek dat ik over de Rabobank schreef, kwam ik bizarre voorbeelden tegen van uitwassen van dit systeem. Een chemisch bedrijf dat al lang klant was, en betrouwbaar bovendien, wilde exporteren naar Turkije. De bank moest in feite onderzoeken of een onderaannemer van het Turkse bedrijf waarmee gehandeld werd, mogelijk handel dreef naar Syrië, wat illegaal was. De bank heeft zicht op financiële transacties tussen het Nederlandse bedrijf en de directe Turkse zakenpartners, maar hoe ver moet het onderzoek voeren naar die Turkse bedrijven, en de partners en onderaannemers daar weer van?

De vraag is hoe wenselijk het is dat een bank een kloek detectivebureau optuigt. Het levert maar weinig op. Voor banken is het ingewikkeld dit punt te maken. Al snel zullen zij door de politiek en de maatschappij worden verdacht van het niet nakomen van afspraken en het zoeken van manieren om geld te besparen.

Stoere taal bij politici

De witwasaanpak moet anders en effectiever. De banken lijken hierin voorop te lopen ten opzichte van de politiek en toezichthouders. De Nederlandse Vereniging van Banken lanceert een ambitieus plan voor een Europese publiek-private aanpak van witwassen. Rabo-topman Wiebe Draijer pleit voor hervorming. Maar de minister en toezichthouders bezigen vooral stoere taal en is ‘zero tolerance’ het kernwoord. Met het onvermoeibare PvdA-Kamerlid Henk Nijboer voorop vindt men dat banken „hun zaken duidelijk niet op orde” hebben.

Op deze manier is de politiek het eigen ongeluk aan het managen. Het grotere kanon schiet misschien een paar mugjes neer, maar dat is het dan. En dan is iedereen weer ontevreden. Banken mogen scherp aangesproken worden als ze hun maatschappelijke plicht verzaken, maar in dit geval is het beter dat de politiek de hand in eigen boezem steekt.

De ingrediënten van een nieuwe en effectievere aanpak van witwassen liggen niet alleen besloten in meer Europese samenwerking. Ook intensieve samenwerking tussen banken en andere betrokkenen zoals de FIOD, justitie en privacy-waakhonden is broodnodig. Alleen door informatie te delen kunnen de grote vissen worden aangepakt.

Streng regels toepassen werkt niet

Maar de belangrijkste stap moet zijn dat we afstappen van een systeem van strenge en uniforme regels als dat niet gebaseerd is op reële risico’s. Het is onzinnig om van banken te verwachten dat ze in alle gevallen van alles en nog wat checken, als ze na één minuut al kunnen zien dat er een heel kleine kans is op fraude of witwassen. Geef banken de ruimte om in geval van een laag risico af te zien van een uitgebreid onderzoek.

Lees ook: Banken willen ‘antiwitwashuis’

Bij de regulering van banken moeten ze in de geest van de regels kunnen handelen, in plaats van de letter. Het natrekken van klanten moet niet worden gereduceerd tot een naargeestige corveetaak. Laat bankmedewerkers niet slaafs regels toepassen, maar laat ze blijven nadenken. Banken krijgen dan een grotere discretionaire bevoegdheid, en kunnen terecht aangesproken worden als ze misbruik maken van die bevoegdheid of verkeerde inschattingen hebben gemaakt.

Witwassen is een serieuze zaak. De bestrijding ervan wordt niet geholpen door banken te bashen. Een efficiëntere witwasaanpak zal de staatskas ook ruimschoots meer opleveren.