Wederdienst voor bijstand omstreden

Zijn gemeenten wel streng genoeg voor mensen die al jarenlang een uitkering ontvangen? Moeten ze niet eisen dat die een tegenprestatie leveren? Staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken, VVD) vindt dat ze dat moeten doen. Zij kondigde donderdag aan dat ze af wil van de vrijblijvendheid waarmee de gemeenten de zogenoemde Participatiewet uitvoeren. Ze wil in de wet vastleggen dat gemeenten alle mensen met een bijstandsuitkering voortaan een „passend aanbod” moeten doen. De uitkeringsontvangers mogen dat aanbod niet zomaar afwijzen. Als ze dat doen, kunnen ze op hun uitkering worden gekort.

Onder gemeenten zorgde het voorstel voor ergernis. „Overbodig”, noemt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) de verplichting die Van Ark wil opleggen. „Het vastleggen van deze regel in de wet beperkt gemeenten juist in hun mogelijkheden om maatwerk te bieden en gaat uit van wantrouwen.” De VNG en vakcentrale FNV wijzen erop dat uit onderzoek onder gemeenten niet is gebleken dat het opleggen van verplichtingen en sancties ertoe leidt dat meer mensen aan het werk gaan.

Ook linkse oppositiepartijen zien er niets in. „Misplaatste stoerheid”, vindt bijvoorbeeld Jasper van Dijk (SP) het plan van Van Ark. „Mensen in de bijstand aan werk helpen is prima, maar niet door middel van een tegenprestatie.” Als gemeenten van mensen met een uitkering gaan eisen dat ze vrijwilligerswerk verrichten, leidt dat, zo vreest hij, tot „werken zonder loon en verdringing” van betaalde werknemers. Ook de FNV vreest voor „uitbuiting”.

Mensen niet afschrijven

Het plan van Van Ark komt niet uit de lucht vallen: ze reageert daarmee op de evaluatie van de Participatiewet die het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) deze week publiceerde. Het SCP kwam tot een sombere conclusie: de wet, die in 2015 werd ingevoerd, is verre van een succes. Mensen met een uitkering hebben nauwelijks meer kans op werk gekregen. Dat komt, schrijven de onderzoekers, door verkeerde aannames, zoals de veronderstelling dat iedereen in de doelgroep in staat is om te werken. De gemeenten zien in de praktijk dat dit niet het geval is.

Lees ook: Jonggehandicapte werkt nu, maar is wel armer geworden

Maar Van Ark laat zich niet uit het veld slaan. „De discussie wordt vaak versmald tot wel of niet aan het werk gaan”, zegt ze. „Maar waar het mij om gaat, is dat het niet acceptabel is dat mensen zich afgeschreven voelen.” Het ‘passend aanbod’ dat gemeenten moeten doen hoeft, zegt ze, niet altijd te bestaan uit een baan of vrijwilligerswerk. „Gemeenten hebben de beschikking over heel veel instrumenten om mensen te helpen. En mensen die in de bijstand zitten, hebben vaak problemen op meer levensdomeinen. Een passend aanbod kan ook een hulpverleningstraject zijn om uit de schulden of van een verslaving af te komen. Of een opleiding.”

Wat de staatssecretaris vooral wil is dat de gemeenten met alle uitkeringsontvangers in gesprek gaan. „Gemeenten moeten kijken wie ze voor zich hebben. Mensen die al jaren in de bijstand zitten, zijn vaak helemaal uit beeld geraakt. De eerste stap is dat de gemeente weer contact opneemt.”

Geen extra budget

Zo geformuleerd klinkt het plan van Van Ark al veel minder hard. Maar de gemeenten en vakcentrale FNV zien nog een ander probleem, dat met deze verzachtende woorden niet wordt opgelost: de invoering van de Participatiewet ging gepaard met een bezuiniging van 1,7 miljard euro. Om een ‘passend aanbod’ te kunnen doen aan alle uitkeringsontvangers is extra geld nodig, zeggen zij. „Wij eisen geld terug, zodat echt iedereen kan meedoen”, stelt de FNV.

Van Ark wil vooralsnog geen extra geld voor haar plan uittrekken. „Ik snap dat gemeenten hier vragen over hebben”, zegt ze. „Ik denk dat er meer mogelijk is als we budgetten samenvoegen of op een andere manier inzetten. Hier ga ik graag met de gemeenten over in gesprek.”