:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/11/data51884612-37110a.jpg)
Soms bezweert premier Mark Rutte (VVD) ophef rond zijn kabinet door de politieke onvrede te minimaliseren. Onrust? Een probleempje of een meningsverschil, hoor je dan, niet overdrijven.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/11/data51864064-46a3af.jpg)
Die bezwerende toon was ver weg bij de presentatie van de noodmaatregelen waarmee het kabinet de bouw door de stikstofimpasse wil loodsen. Om de verlaging van de maximumsnelheid te rechtvaardigen, koos Rutte woensdag voor het andere uiterste: de ernst van de zaak niet wegmasseren, maar uitvergroten. De stikstofcrisis, zei hij, was „een crisis van een ongekende omvang”. Zoiets had de premier „in mijn negen jaar in deze baan in deze heftigheid niet meegemaakt”.
Rutte weet: om die crisis op te lossen, is het noodpakket dat hij gisteren aankondigde – samen met ministers Schouten (Landbouw en Natuur, CU), Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur, VVD) en Van Veldhoven (Milieu en Wonen, D66) – niet meer dan een mager beginnetje. Van de stikstofneerslag in Nederland is 6 procent afkomstig van wegverkeer. Daar peutert de lagere maximumsnelheid straks een klein beetje af. De landbouw, verantwoordelijk voor circa 45 procent van alle stikstof, moet nog aan de beurt komen, net als de luchtvaart. Een grote uitkoop van boeren, uitstel of afstel voor Lelystad Airport: van alles ligt nog op tafel, klinkt het.
Maar om de achterban te overtuigen van de noodzaak van alle ingrepen die het stikstofdossier vereist, was de presentatie van het noodpakket een belangrijke eerste test. En dus kon de premier maar beter hoog inzetten – en de ernst benadrukken.
Inleveren, en niets terugkrijgen
De keuze om als eerste de bouw te helpen was voor de hele coalitie vanzelfsprekend: daar vielen de hardste klappen. De Raad van State had de stikstofaanpak in het oude vergunningenstelsel al in mei onrechtmatig verklaard. Een nieuw stelsel was er nog niet. Het werk droogde op. Slecht voor de bouwers, slecht voor woningzoekenden, slecht voor een coalitie die zich had voorgenomen komend jaar 75.000 woningen te bouwen.
Gewoon weer beginnen met het uitgeven van vergunningen om de bouw te helpen was geen optie. Daar moesten serieuze maatregelen tegenover staan – geen beloften of tijdrovende meerjarenplannen, maar concrete actie. Anders, was de overtuiging binnen het kabinet, zou een milieuorganisatie bij de eerste vergunning opnieuw naar de rechter stappen. Het pakket moest „Raad van State-proof” zijn. En om de bouw echt op gang te helpen, kondigde het kabinet ook direct maatregelen aan voor de PFAS-problematiek – al is de bouwsector daarover kritisch.
Om te voorkomen dat alle aandacht naar de maximumsnelheid zou uitgaan, werd de aankondiging volgehangen met andere maatregelen: snijden in natuurbeleid, kustversterking, veevoer. Zo pijnigden de coalitiepartners ook zichzelf een beetje, om de VVD uit de wind te houden.
Ook een test. Want dat zullen de premier, het kabinet en de coalitiepartijen nog vaker moeten doen op dit dossier: inleveren, zonder er iets voor terug te krijgen.
Wat houden de maatregelen in?
Snelheidslimiet: Overdag 100 km
1. Wat houdt het voornemen in?
De belangrijkste maatregel die het kabinet woensdag aankondigde is het verlagen van de maximumsnelheid op rijkswegen van 120 of 130 naar 100 kilometer per uur. Deze verlaging geldt overdag, van 6.00 uur tot 19.00 uur. In de avond en ’s nachts geldt de oude snelheid.
De maatregel gaat in zodra de zogeheten spoedwet Aanpak Stikstof, waarvan deze maatregel onderdeel is, door de Tweede en Eerste Kamer is goedgekeurd.
Premier Rutte sloot ook niet uit dat de maatregel op termijn weer wordt teruggedraaid als er andere oplossingen zijn waarmee de stikstofdepositie (hoeveelheid stikstofhoudende verbindingen) wordt verlaagd.
2. Waarom is de maatregel nodig?
Het kabinet wil de stikstofbelasting van natuurgebieden niet verder vergroten en ook ruimte geven aan bouw- en infraprojecten. Dus moet er ergens ruimte gewonnen worden. Een snelle manier is het verlagen van de maximumsnelheid. De maatregel levert onder meer ruimte op om zeven infrastructurele projecten door te zetten, zoals de verbreding van ringweg A27 bij Utrecht. De Raad van State zette daar deze zomer nog een streep door omdat de uitbreiding leidt tot meer stikstofuitstoot in natuurgebieden rond de snelweg.
3. Hoe gevoelig ligt de maatregel?
Het besluit de maximumsnelheid te verlagen kwam moeizaam tot stand. Vooral de VVD lag dwars: de partij komt al jaren op voor de belangen van automobilisten. Met het verhogen van de snelheid op bepaalde rijkswegen naar 130 kilometer per uur loste Mark Rutte in 2012 een verkiezingsbelofte in. Teruggaan naar 100 kilometer per uur wordt gezien als een nederlaag. De partij probeerde de verlaging wel nog te voorkomen, maar het RIVM was resoluut: alleen met een algehele verlaging zou genoeg stikstofwinst worden geboekt. Wel eiste fractievoorzitter Klaas Dijkhoff in ruil hiervoor dat het aantal Natura 2000-gebieden in Nederland opnieuw bekeken wordt.
Landbouw: Sanering en ander veevoer
1. Wat houdt het voornemen in?
De sector waarover het de laatste maanden continu ging, maar waarover woensdag nauwelijks werd gesproken, was de landbouw. Dat komt vooral doordat het kabinet maar weinig nieuwe plannen ontrolde voor deze sector. Het enige nieuwe voornemen: de stikstofuitstoot uit ammoniak bij de bron terugdringen door het veevoer aan te passen. Vermindering van de hoeveelheid eiwit in het voer is een van de oplossingen die bekeken wordt.
Eerder al maakte het kabinet bekend over te gaan tot een zogeheten „warme sanering” van de veehouderij: het voor boeren aantrekkelijk maken te stoppen met hun bedrijf. Hoeveel geld daarvoor beschikbaar komt, is nog onbekend. De afgelopen tijd kwamen verschillende bedragen voorbij, maar dat is vooral geld dat meerdere doelen dient. Zo sprak minister Carola Schouten (Landbouw, ChristenUnie) woensdag over 180 miljoen euro voor het uitkopen van varkenshouders. Dit bedrag werd eerder al aangekondigd om overlastgevende varkenshouders uit te kopen. Vanwege het Urgenda-vonnis werd de subsidiepot hiervoor deze zomer al verhoogd tot 180 miljoen euro. De afname in stikstofuitstoot is dus ‘welkome bijvangst’. Hoe de maatregel er precies uit gaat zien, is nog onbekend. Het kabinet wil later met een integrale aanpak van de stikstofuitstoot in de landbouw komen.
2. Waarom is de maatregel nodig?
Waar het wegverkeer verantwoordelijk is voor 6,1 procent van de stikstofneerslag op de grond, ligt dat aandeel voor de landbouw met ongeveer 46 procent een stuk hoger. De belangrijkste winst moet dan ook in deze sector geboekt worden.
3. Hoe gevoelig ligt de maatregel?
Tegen een andere samenstelling van het veevoer is geen bezwaar binnen de sector, áls het kabinet opdraait voor de kosten. Wel was de afgelopen maanden het gedwongen stoppen van boeren een heikel politiek punt. Waar D66 eerder pleitte voor een opgelegde halvering van de veestapel, ziet de rest van de coalitie meer in het stimuleren van kringlooplandbouw en vrijwillig stoppen zodat de veestapel via een natuurlijke weg verkleind wordt.
Natuurgebieden: Minder Natura 2000-gebieden
1. Wat houdt het voornemen in?
Hoeveel van de 166 Natura 2000-gebieden (gebieden die worden beschermd vanuit de Vogel- en Habitatrichtlijn) heeft Nederland over pakweg tien jaar nog over? Die vraag speelt nu het kabinet op verzoek van de VVD kijkt naar de herindeling van de Nederlandse natuurgebieden. De kwaliteit van met name kleine Natura 2000-gebieden kan volgens Schouten „door hun omvang en ligging structureel zwak zijn en blijven”. Het kabinet bekijkt of de beschermde status van sommige gebieden „moet worden aangepast”. Met andere woorden: of het aantal Natura 2000-gebieden kan worden verminderd. Een andere maatregel is het „opschonen” van de instandhoudingsdoelen voor Natura 2000-gebieden. Oftewel: kunnen er minder beschermde dier- en plantensoorten worden aangewezen in een bepaald gebied? „We gaan kijken of op bepaalde plekken specifieke soorten voorkomen en of we die soorten kunnen laten terugkeren”, zei minister Schouten woensdag. Dat kan een opstap zijn naar afname van de Natura 2000-status.
2. Waarom is de maatregel nodig?
De maatregel is geen onderdeel van het pakket aan noodmaatregelen maar wordt wel door het kabinet genoemd in de begeleidende Kamerbrief. Het is dan ook vooral een politieke wens van de VVD in ruil voor steun voor verlaging van de maximumsnelheid. Opvallend genoeg noemde adviseur Johan Remkes het verminderen van het aantal Natura 2000-gebieden in september juist „niet-realistisch”.
3. Hoe gevoelig ligt de maatregel?
Los van te verwachten protest door natuurorganisaties, zou het nog wel eens een lastige opgave kunnen worden tot een vermindering te komen. Of een gebied de status ‘Natura 2000’ krijgt, volgt uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. Nederland heeft jaren terug zelf een lijst met gebieden aangedragen die ze als Natura 2000 wil aanmerken. De Europese Commissie heeft daarover vervolgens besloten. Het kabinet zal nu moeten bepleiten waarom die status voor bepaalde gebieden moet worden ingetrokken, waarna het laatste woord is aan de Europese Commissie.