Paul Haarhuis: ‘Ik leg mijn functie als Fed Cup-captain zo neer hoor’

Als Fed Cup-captain presteerde hij het bijna onmogelijke. Wanneer Paul Haarhuis in 2014 aantreedt, wint de ploeg acht duels op rij in de Fed Cup, het prestigieuze landentoernooi in het vrouwentennis. Nederland, tennisland in verval, heeft weer een succesverhaal. Een ploeg zonder sterren, bestormt de wereldtop. Drijvende krachten: coach Haarhuis en zijn vrijwel onverslaanbare kopvrouw Kiki Bertens.

Haarhuis, voormalig topspeler in het dubbelspel, zorgt met zijn ontspannen benadering voor een goede sfeer, die zich vertaalt naar resultaten. Hij haalt de druk weg, weet spelers met soms een geintje op hun gemak te stellen en houdt ze weg van randzaken. De ploeg, dan nog zonder spelers in de top-60, stijgt boven zichzelf uit. Grote kracht: de teamspirit.

„Een soort tennissende Hans Klok”, wordt Haarhuis door een verslaggever van Studio Sport genoemd, nadat in Moskou topploeg Rusland is verslagen. Raemon Sluiter, dan nog coach van Bertens en Richèl Hogenkamp, vertelt in die uitzending: „Paul weet feilloos de juiste dingen te zeggen.” De opmars leidt in 2016 tot de halve finale, waarin maar net wordt verloren van Frankrijk.

Alles lijkt te kloppen rond het team – maar dat is schijn. Gaandeweg ontstaat onvrede over het functioneren van Haarhuis – tot de dag van vandaag. Spelers klagen over de geringe betrokkenheid van Haarhuis bij hun loopbaan. En ze verwijten hem gebrekkig te communiceren en dat hij te weinig aanwezig is bij toernooien.

En tennis-inhoudelijk is hij „slordig”, zoals: niet weten wat de precieze ranking is van spelers, het niet of onvoldoende verdiepen in tegenstanders en soms niet scherp hebben waar en wanneer Nederlandse spelers in actie komen.

Sleutelpositie

Haarhuis (53) heeft een sleutelpositie bij tennisbond KNLTB, de tweede sportbond van Nederland (558.000 leden). Hij heeft drie functies. Behalve van het Fed Cup-team, de vrouwenploeg, is hij sinds 2017 ook captain van het Davis Cup-team, de mannenploeg. Daarnaast is hij ‘bondscoach heren’: in die rol is hij verantwoordelijk voor de wedstrijdprogramma’s en de ontwikkeling van spelers die onder auspiciën van de bond vallen.

NRC sprak off the record met acht spelers uit het Fed Cup- en Davis Cup-team en andere betrokkenen. Openlijk kritiek leveren ligt gevoelig. Sommige spelers vrezen dat dit consequenties kan hebben voor de selectie voor de nationale teams en (financiële) ondersteuning vanuit de bond. De teams bestaan doorgaans uit vier tot vijf spelers.

„Er zijn zoveel dingen geweest waarvan je denkt: dat mag gewoon niet in die functie”, zegt een Fed Cup-speler. De voornaamste kritiek komt van vrouwelijke spelers, maar ook bij de mannen klinkt commentaar: hij moet beter geïnformeerd zijn, meer zichtbaar zijn en scherper zijn in de communicatie.

„Maar bij de mannen zeggen we: hé Paul, let even op. En dan gaan we weer over tot de orde van de dag”, vertelt een speler van het Davis Cup-team.

Doorgaans speelt Nederland twee ontmoetingen per jaar in zowel de Fed Cup als Davis Cup – wat in de praktijk betekent dat Haarhuis op jaarbasis zo’n vier weken ‘actief’ coacht. Die weken wordt zijn manier van leidinggeven als goed ervaren. Haarhuis stopt er dan „veel energie in”, is „heel positief” en is een „goede motivator”. Een Davis Cup-speler: „Zijn kracht ligt niet in de micro, hij weet niet alle details. Maar hij is een goede leider.”

De kritiek richt zich met name op zijn functioneren buiten die weken om. Betrokkenen schetsen enkele voorbeelden.

‘Wat is je ranking?’

Januari 2016, Australian Open, Melbourne. Dubbelspecialiste Demi Schuurs, die stap voor stap de wereldtop wist te bereiken, staat daar voor de eerste keer in het hoofdtoernooi van het dubbelspel. Haarhuis komt haar in Australië tegen en vraagt wat haar ranking is. Enigszins verbaasd over dat hij dit niet weet, antwoordt ze: rond de 70ste plek – ze staat dan 78ste. Vervolgens zou Haarhuis hebben gevraagd: wat doe jij hier dan?

Haarhuis, met wie NRC twee keer sprak, zegt zich dit moment niet te herinneren. Hij zegt wel: „Het lijkt mij sterk dat als zij daar rondloopt, dat ik ga vragen wat zij daar doet.” En: „Als ik haar ranking die dag niet wist, is dat mijn fout geweest.” Hij vraagt spelers vaker: wat sta je deze week? Zelf checkt hij dat niet iedere maandag, als de nieuwe wereldranglijst uitkomt. De ranking is van groot belang voor spelers, die bepaalt bij welke toernooien ze kunnen deelnemen.

In het gesprek met Haarhuis, half oktober, zegt hij over de twee beste Nederlandse mannen in het enkelspel: „Ik weet niet wat Robin [Haase] zijn ranking is deze week, of van Tallon [Griekspoor]. Ik weet dat Robin rond de 150 staat en Tallon rond 155. Maar is het 159 of 143?” Die week stond Haase 151, Griekspoor 169.

Dat hij dit niet precies weet, ziet Haarhuis niet als een belemmering. „Ik zit regelmatig in de auto, dan ga ik niet eerst googelen: wat staan ze deze week? Ik heb een hele lijst aan mensen die ik moet bellen, dan vraag ik dingen, heel spontaan.”

Oktober 2017, China Open, Beijing. Bertens verliest in de eerste ronde van de Duitse Andrea Petkovic, bij een van de grotere toernooien op de WTA-tour. Haarhuis stuurt haar die dag een berichtje, met de vraag of ze in Nederland is voor een gesprek. Bertens antwoordt geïrriteerd dat ze net heeft verloren in China. Haarhuis erkent die fout. „Natuurlijk baal ik daar dan van. Slordig, denk ik dan.”

Juli 2019, Wimbledon, Londen. Haarhuis vraagt aan een van de Nederlanders die in een dubbel-onderdeel uitkomt: moet je morgen spelen? De betreffende speler, degene wil in dit verband niet bij naam genoemd worden, moet antwoorden: we zijn twee dagen geleden uitgeschakeld. Haarhuis herinnert zich dit niet.

Jacco Eltingh in rol van assistent

Bij NRC zijn andere, vergelijkbare voorbeelden bekend. In 2017 uitte Hogenkamp in het AD al eens haar onvrede over de manier van communiceren van Haarhuis. „Soms horen we maandenlang niets van hem”, zei ze. „Hij koppelt ook nooit iets terug met onze eigen coaches.”

Haarhuis spreekt tegen dat er sprake is van een patroon. Volgens hem is er de laatste jaren geen kritiek op zijn functioneren geweest in de teambesprekingen, die na iedere ontmoeting worden gehouden. Spelers kunnen hem altijd bellen als er iets dwarszit. „Het is niet alsof ik een boeman ben die niet bereikbaar is.”

Technisch directeur Jacco Eltingh, zijn huidige baas en tevens voormalig dubbelpartner, was bij de recente Fed Cup-ontmoetingen tegen Japan en Australië mee als assistent-trainer. „Een van de redenen” daarvoor was dat hij van dichtbij wilde zien hoe Haarhuis functioneerde in zijn rol als captain.

Eltingh is tevreden over Haarhuis. Hij noemt hem „de meest succesvolle Davis Cup- en Fed Cup-captain van Nederland”. Wel haalde hij Haarhuis in 2017 af van de functie van ‘hoofdbondscoach’: dit is een overkoepelende rol op het nationale trainingscentrum, gericht op de begeleiding van talenten. „Met zijn kracht en zwakten kwam hij in die functie niet optimaal tot zijn recht”, zegt Eltingh.

„Er zijn in het verleden best wat dingetjes geweest op gebied van communicatie”, erkent Eltingh. Hij herkent zich echter niet in „de duur en de frequentie” van de kritiek. Volgens hem heeft Haarhuis zich op het vlak van communicatie verbeterd. Haarhuis volgde een managementcursus. En hij installeerde de app Resultina, waarmee je de resultaten van tennissers simpel en snel kan volgen. Haarhuis zegt dit nu eerst te checken vóór hij een bericht stuurt naar een speler.

Eltingh en Haarhuis vormden lang een topduo in het dubbelspel en waren tot 2017 zakelijk partners, ze runden een bedrijf voor tennisclinics. Gezien die achtergrond en hun vertrouwensband, is de vraag of Eltingh als technisch directeur Haarhuis objectief kan beoordelen. „Beter dan wie dan ook”, zegt Eltingh. „Ik ben misschien nog wel kritischer op hem dan voor anderen.”

Al twee jaar geen Bertens

Een hoofdpijndossier voor Haarhuis is het niet meespelen van Kiki Bertens in de Fed Cup: al twee jaar ontbreekt zij, vier ontmoetingen op rij. Die vier duels werden allemaal ruim verloren, tegen sterke landen. Haarhuis heeft „nauwelijks contact” met Bertens, zegt hij. „Als ze geen Fed Cup speelt, valt ze niet onder mijn werkzaamheden.”

De vraag is: wil Bertens nog spelen onder Haarhuis?

Augustus 2018, de US Open, New York. Haarhuis heeft een gesprek met Bertens en haar coach Sluiter. Onderwerp: de mogelijke deelname van Bertens in februari 2019 in het thuisduel tegen Canada. Nederland is afgezakt naar Wereldgroep II, Haarhuis heeft Bertens hard nodig: zij kan het verschil maken.

In New York wordt gesproken over de plannen van Bertens voor die periode. Duidelijk is dat haar prioriteit niet ligt bij de Fed Cup. Zij wil zich volledig richten op haar eigen carrière, nu ze dicht tegen de wereldtop aan zit. Maar ‘Team Bertens’ staat niet direct afwijzend tegenover het duel met Canada.

Bertens moet een goede balans vinden tussen toernooien en rustmomenten. Een Fed Cup-ontmoeting, waarbij je als team samen een week optrekt, kost veel energie. Het grote toernooi in Doha, waar Bertens zal spelen, zit direct na de Fed Cup-week met Canada.

Toezeggingen over haar deelname doet Bertens niet. Zij laat Haarhuis weten dat zij eind 2018 een besluit neemt. Een paar dagen na het gesprek stuurt Haarhuis, die zich in zijn tijd als speler altijd beschikbaar stelde voor de Davis Cup, een lang WhatsApp-bericht naar Sluiter om één en ander nogmaals te benadrukken.

Hij schrijft: „Ik vind eigenlijk dat ondanks de nieuwe uitdagingen die Kiki nu op haar pad krijgt, dat het toch wel mooi zou zijn als ze zich één week per jaar beschikbaar stelt voor de Fed Cup.” En: „Wat is nu een commitment van een week Fed Cup tijdens het hele jaar. Wetende dat het je schema nauwelijks hoeft te beïnvloeden in februari.”

Team Bertens voelde zich, zo zegt toenmalig coach Sluiter, in een richting geduwd door Haarhuis, terwijl ze duidelijk had gemaakt dat ze pas later dat jaar zou beslissen. Bertens besluit niet te spelen. Nederland verliest met 4-0 van Canada.

Haarhuis kreeg het idee dat Bertens nooit echt van plan was om tegen Canada te spelen. „De intentie was never nooit: ja.” Bertens wil niet reageren. Sluiter zegt dat hij en Bertens „geen begrip” van Haarhuis voelden voor de situatie waarin zij op dat moment zat.

Die situatie was: door de Fed Cup te mijden, hoopten ze dat Bertens tot diep in het seizoen op hoog niveau kon spelen – in de jaren ervoor liep de tank in de laatste maanden vaak leeg.

Sluiter: „Nu stond ze er voor het eerst in september goed op. Vandaar de irritatie dat hij ons min of meer wilde overtuigen weer terug te gaan naar hoe het de jaren ervoor was. Het was uiteindelijk niet de reden dat ze niet speelde, maar het heeft zeker niet geholpen in de relatie.”

Speelt ze tegen Wit-Rusland?

Het dilemma over haar deelname speelt nu wéér: begin februari wacht een cruciaal duel tegen Wit-Rusland, de winnaar kwalificeert zich voor de nieuwe, lucratieve eindronde in april in Boedapest. Nederland heeft Bertens nodig om – in Den Haag, op haar favoriete gravel – een kans te maken tegen het sterke Wit-Rusland.

Bertens beslist later dit jaar. Wat daarin meeweegt is of zij in 2020 naar de Olympische Spelen van Tokio wil: zo ja, dan moet ze reglementair eerst een Fed Cup-ontmoeting spelen.

Een Fed Cup-speler zegt: „Voor ons is het belangrijk dat Kiki meedoet. De grootste kans dat Kiki speelt, is als Paul niet meer op de bank zit.” Hiermee geconfronteerd zegt Haarhuis dat hij dit Bertens onlangs in een gesprek heeft voorgelegd: zou ze wel spelen, als hij weg is? Haarhuis: „Ze vertelde dat dit voor haar geen issue was.”

In het belang van het team is hij bereid te stoppen bij de vrouwenploeg, als Bertens dan wel zou spelen. Haarhuis staat daar „heel open in”, zegt hij. „Dan moet ze het gewoon zeggen. Ik leg mijn functie als Fed Cup-captain zo neer hoor.”

Eltingh zou daar niet voor gaan liggen. Hij zegt: „Als het Nederlands tennis erbij gebaat is dat er iemand anders op de stoel zit en daarmee de kans groter is dat Kiki speelt, is dat zeker het overwegen waard.”

Een vertrek van Haarhuis als Fed Cup-captain ligt al in de planning. De „intentie” is dat hij in 2020 of 2021 stopt, zegt Eltingh. „Binnen afzienbare tijd is het verstandig dat Paul afstand doet als Fed Cup-captain.” Het is logischer dat die rol wordt gekoppeld aan de ‘bondscoach dames’, Roel Oostdam, omdat die de meeste contacten met de vrouwen en hun coaches onderhoudt. Eltingh zegt dat Oostdam de belangrijkste kandidaat is om Haarhuis op te volgen.

Maar hij houdt alle opties open. Eltingh noemt, als voorbeeld, een andere naam: Raemon Sluiter. Die is na de breuk met Bertens vrij. Eltingh: „Ik ga binnenkort zeker contact met hem zoeken.”