In Zweden bestoken bendes elkaar met steeds zwaardere bommen

Afgelopen week was het drie keer raak in Zweden. In de steden Malmö, Växjö en Gothenburg gingen explosieven af, met vernielde auto’s en verbrijzelde ramen tot gevolg. De oorzaak: een wapenwedloop tussen criminele bendes, die elkaar en slachtoffers steeds vaker en met steeds zwaardere middelen onder druk zetten.

„We zien het gebruik van explosieven, met name handgranaten, al sinds de jaren negentig”, zegt de Zweedse politieman Fredrik Gårdare, vanaf 1994 betrokken bij de bestrijding van georganiseerde bendecriminaliteit. „Maar de laatste jaren neemt het epidemische vormen aan. En ze zijn soms stukken zwaarder dan voorheen.”

De afgelopen twee maanden zijn er volgens de politie zeker dertig explosies geweest, dit jaar in totaal al honderdvijftig. Daarmee wordt de eindstand van honderdzestig in 2018 waarschijnlijk overtroffen.

Er zitten flinke klappen bij, zoals die in Linköping, een stad van nog geen 100.000 inwoners. Daar ging in juni een bom af die een woonwijk in een klap transformeerde tot oorlogszone. Het explosief was tientallen malen zwaarder dan gebruikelijk, met 25 lichtgewonden en honderden beschadigde woningen tot gevolg. Voor een zware aanslag buiten de landsgrenzen, op het belastingkantoor in het Deense Kopenhagen begin augustus, zijn inmiddels ook twee Zweden van begin twintig opgepakt.

Bendes zijn trendgevoelig

Het verbaast politieman Gårdare, nu hoofd van de Zweedse taskforce bendecriminaltiteit, allemaal niet. „Bendes zijn trendgevoelig. De een gooit een granaat en de ander gooit er twee terug. Zo is het de laatste zeven à acht jaar van kwaad tot erger gegaan.”

Vaak worden de granaten voor circa 100 euro per stuk geleverd door wapenhandelaren uit voormalig Joegoslavië – soms zelfs als gratis extraatje bij de levering van groter materieel. Dat er in al die jaren nog geen doden zijn gevallen, beschouwt de politie dan ook als een wonder, zeker nu de explosievenrace zo escaleert. „We richten ons nu vooral op de bommenmakers, want daar begint het gevaar. Zij halen hun kennis gewoon van het internet of consulteren leden van motorbendes voor het vervaardigen van zwaardere explosieven.”

Lees ook: Handgranaat is in Nederland steeds vaker een crimineel dreigmiddel

De bendes die zich schuldig maken aan het bomgeweld, variëren volgens de politie van Hells Angels tot groepen uit sociaal-zwakkere buurten in grote en middelgrote steden. Dat zijn meestal zeer gemengde gemeenschappen van eerste en tweede generatie migranten uit Afrika, het Midden-Oosten en voormalig Joegoslavië, die volgens Gårdare dankzij de vaak weinig bemoeizuchtige Zweedse welvaartsstaat een soms volstrekt gesegregeerd leven leiden. „Er is een groot verschil met 1994, toen ik me begon bezig te houden met deze problematiek: de groepen zijn nu veel minder goed te bereiken. De samenleving is stoerder, harder geworden. Ook de opkomst van extreem-rechts speelt een duidelijke rol in die verharde houding”, zegt de politieman.

In 2014, bij een reorganisatie van de Zweedse politie, zijn de in bendecultuur gespecialiseerde agenten van straat gehaald. Sindsdien is het geweld, waaronder het gebruik van explosieven en vuurwapens, erg toegenomen. Dat is volgens kenners geen toeval.

Politici hameren tegenwoordig vaak op zwaardere straffen, maar volgens ervaren politiemensen als Gårdare schiet Zweden daar weinig mee op. „We weten heel veel over de groepen, over hoe ze opereren, maar we komen niet echt meer dichtbij. We zijn er op dit moment gewoon heel slecht in.”

Een harde aanpak moet altijd hand in hand gaan met een gerichte preventiestrategie, blijkt ook uit het Stockholm Gang Intervention and Prevention Project, dat de Zweden begin van dit decennium opzetten met financiële hulp van de Europese Commissie.

Bendelid is tien keer duurder

Destijds werden met behulp van bende-experts vanuit de hele wereld twee zaken uitgezocht: wat kost dergelijke criminaliteit de samenleving eigenlijk en wat is de beste manier om het aan te pakken? Gårdare: „Een schietpartij met een zwaargewonde kost ruim zeven miljoen euro. Een bendelid kost de maatschappij uiteindelijk tien keer meer dan een gewone burger. Echt, meer geld voor preventie heb je zo terugverdiend.”

Politici moeten hun kiezers daarom niet naar de mond praten, vindt de bende-expert, maar durven kiezen voor de inzet van meer middelen die naar gemeenten, scholen en achterstandsbuurten vloeien.

„De politie kan dit niet alleen. We moeten geweld steviger aanpakken, maar ook samenwerken met ouders, met scholen. Verdubbel bijvoorbeeld het aantal volwassenen op een school. En vroeger lukte het ons goed om mensen uit bendes te laten uitstappen. Nu wordt dat niet meer gestructureerd geprobeerd.”

Hoewel volgens statistieken de gemiddelde Zweed zich nog nooit zo veilig heeft gevoeld als nu, denkt Gårdare dat de huidige escalatie met explosieven ervoor zal zorgen dat er wellicht meer geld vrijkomt. Zijn hoogste baas, de nationale politiechef Anders Thornberg, deed woensdag in Zweedse media een oproep aan de gehele samenleving zich te verenigen tegen het bomgeweld van de laatste tijd.

Gårdare is daarom niet pessimistisch, al weet hij dat een succesvolle aanpak veel tijd, geld en geduld kost. „Ik heb sinds 1994 zoveel jonge levens naar de verdoemenis zien gaan, het werk stopt niet. Nooit. We moeten de straat nog altijd heroveren, nadat we ons in 2014 hebben teruggetrokken. Dat is uiteindelijk een kwestie van politieke wil.”