Zwarte pieten willen niet meer

Ze lopen weg, de zwarte pieten. Ze stoppen ermee. Soms een paar, soms een heel clubje. De afweging voor minder of meer schmink – roetvegen of egaal zwart – is serieus voor sinterklaascomités. Compromissen zijn nodig. Neem Tilburg. Zijn er dit jaar nog 25 traditionele zwarte pieten, volgend jaar hebben toch echt alle 150 helpers roetvegen.

Zo kunnen de pieten er een beetje aan wennen, zegt Fernand Palmen van de Tilburgse intochtorganisatie. Bovendien: als opgestapte pieten kinderen van roetvegen zien genieten, komen ze vanzelf weer terug. Althans, zo ging dat in Amsterdam, hoorde de 72-jarige Palmen. Nieuwe pieten meldden zich in de hoofdstad en bezoekersaantallen trokken na het eerste jaar met roetveegpieten weer aan.

De intocht „moet er zijn voor alle Tilburgers”, ook voor degenen die de oude piet zien als een racistische karikatuur, zegt Palmen. De Brabantse stad is daarmee één van de zeker 46 plaatsen waar de komende weken roetveegpieten bij de intocht rondlopen, blijkt uit een rondgang van NRC. Twee jaar geleden telde het AD slechts twintig gemeenten die deels of volledig met niet-traditionele pieten werkten.

Het Sinterklaasjournaal volgen

Hoewel zwarte piet in de meeste Nederlandse intochten nog de toon zet, volgen met name de grote steden de publieke omroep. In 2014 werd in het Sinterklaasjournaal een piet geïntroduceerd die meer roetvegen kreeg naarmate hij vaker door de schoorsteen klauterde. Omroep NTR, die het Sinterklaasjournaal uitzendt, kondigde twee maanden geleden aan dit jaar helemaal geen traditionele pieten meer te gebruiken. Uit de inventarisatie van NRC blijkt dat achttien van de 31 steden met meer dan honderdduizend inwoners ook helemaal of deels gestopt zijn met egaal geschminkte pieten. Van de tien grootste steden houdt alleen Breda vast aan zwarte piet. Bijna een derde van de Nederlanders heeft in zijn woonplaats een intocht met roetveegpieten.

Lees ook: ‘Hoe oostelijker, hoe zwarter de pieten’

Steden en dorpen als Eindhoven, Den Haag, Almere, Groningen, Tilburg, Gouda, Voorschoten, Heemstede en Beilen zeggen daarbij expliciet de lijn van de publieke omroep te volgen. Om „bij te blijven bij maatschappelijke ontwikkelingen” en het lokale verhaal voor tv-kijkende kinderen herkenbaar te houden; de piet van de straat moet de piet van het scherm zijn. De NTR is voor gemeenten zo een gids – of een excuus – voor het gevoelige pietendebat.

In Hilversum werkt de intochtorganisatie samen met de grimeur van de NTR-pieten, vertelt burgemeester Pieter Broertjes. Dinsdag werd tijdens een ‘pietenvoorbespreking’ het nieuwe uiterlijk van piet getest. De roetveeg is volgens Broertjes „een ultieme brug tussen tussen traditie en aanpassing”. Toch vielen de veranderingen aanvankelijk niet goed bij de lokale sint- en pietorganisatie. Het aantal pieten slonk, van 75 naar zestig. Maar Broertjes zette door. Hij wilde tegemoet komen aan anti-zwarte-pietgevoelens en ook „gedoe” voorkomen. Vorig jaar beëindigde de burgemeester een demonstratie van Kick Out Zwarte Piet omdat tegenstanders de actiegroep met eieren bekogelden.

Politiek over de pieten

Waar de politiek zich lange tijd niet durfde te branden aan de zwarte piet-discussie, wordt dat gesprek nu wel gevoerd. Partijen pleitten voor afschaffing in onder meer Schiedam, Vlissingen en Arnhem en riepen in Rijswijk de sponsors van de intocht op het een feest „voor alle kinderen en inwoners” te maken. In Zwolle stuurden ze aan op gesprekken tussen de intochtorganisatie en anti-zwarte-piet-demonstranten. Die leidden ertoe dat daar het gebruik van zwarte piet geleidelijk wordt afgebouwd. In Den Haag diende de PvdA met succes een motie in die het stadsbestuur maant „alles uit de kast” te halen „om te zorgen dat de intocht overeenkomt met de landelijke lijn van het Sinterklaasjournaal”. En in Groningen liet het college in de subsidievoorwaarden opnemen dat de intochtorganisatie rekening houdt met de ontwikkelingen bij de NTR.

Deze politieke invloed op een volkstraditie leidt tot frictie. Zo stapten pietenclubs in Middelburg, Assen en Veenendaal op omdat de gemeente daar de nieuwe variant wilde. In Deventer gingen zo’n honderd zwarte-piet-voorstanders de straat op omdat burgemeester Ron König eiste dat een derde van de pieten roetveeg zou worden.

Terwijl grotere – vaak multiculturele – steden het NTR-beleid volgen, houden de meeste dorpen en kleinere steden vast aan de traditionele variant. Volgens een activistische Facebookpagina die de intochten met traditionele pieten in kaart brengt, zijn er ruim duizend intochten in Nederland met uitsluitend zwarte pieten. Die opsomming klopt behoorlijk, blijkt uit een steekproef die NRC deed onder de vermelde „roetveegpietvrije” plaatsen én uit de vergelijking met de 46 dorpen en steden waarvan NRC achterhaalde dat ze voor niet-traditionele pieten gaan.

Nationale ommekeer

Tot een nationale ommekeer heeft de NTR-keuze nog niet geleid. Volgens veel sintcomités „speelt de discussie” bij hen helemaal niet. Neem Joure, zegt René Yntema, medeorganisator van de intocht in het Zuid-Friese dorp. „Ik vraag wel eens rond maar niemand die er moeite mee heeft”. Ook „de buitenlanders” in het dorp vieren het feestje mee, aldus de 53-jarige Jouster. De pieten zouden bovendien als de dood zijn dat ze herkend worden als ze overgaan op roetvegen.

Zo ook in het Noord-Hollandse Bergen, dat in 2018 afhaakte bij de NTR-verhaallijn. Geen kind dat last heeft van zwarte pieten, zegt Richard Proost, medeverantwoordelijk voor de sinterklaasvieringen in het dorp. De enige manier om Bergen aan de roetveegpiet te krijgen, zegt Proost, is als het „opgelegd wordt door de Raad van State”. Maar dan stopt het huidige comité er wel mee. Voor René Yntema – al járen Hoofdpiet in Joure – geldt hetzelfde. „Pas als de hele tendens in het land roetveegpiet is, zal Joure meegaan.”

De beslissing van de NTR wordt door sommige sintcomités ervaren als „dwangmatige bemoeizucht” van de nationale omroep. Die drukt de wil van een progressieve minderheid uit de Randstad door, zegt Martin Kroeskop van het Almelo’s comité. Hij en zijn 149 collega-pieten vertellen een eigen sinterklaasverhaal rondom de intocht. Het Drentse Emmen ging dit jaar zelfs over op een eigen sinterklaasjournaal op YouTube.

Pro-Zwarte Pietdemonstratie

Zodoende heeft de keuze van de publieke omroep niet de angel uit het debat gehaald. Sterker: de steun voor roetveegpiet riep nieuw protest op in de vorm van de pro-zwarte-pietdemonstratie. Waar de extreemrechtse NVU een aantal keer met een handjevol mensen aanwezig was bij landelijke intochten, kwamen woensdag in Den Haag naar schatting honderd pro-zwarte-piet-betogers bijeen. Volgende week volgt een protest voor het provinciehuis in Zwolle.

Daarnaast blijft Kick Out Zwarte Piet (KOZP) demonstreren in steden waar de verandering volgens hen niet snel genoeg gaat. In Groningen en Eindhoven, die voor een mix van pieten kozen, komen beide kampen, en de rechtse actiegroep Nijmegen Rechtsaf kondigde een tegenactie aan als KOZP inderdaad in Nijmegen demonstreert. Vorig jaar nog pakten leden van de rechtse groep hardhandig een groot spandoek van anti-zwarte-piet-demonstranten af, die dat aan de oever van de Waal wilden spannen. De strijd om de hoeveelheid schmink op het gezicht van de vriend van Sinterklaas is – ondanks de terreinwinst van de roetveeg – dan ook alles behalve beslecht.