Op vrijdagmiddag kloppen steeds meer hulpbehoevenden aan bij de kerk

Er komt een vrouw bij de kerk. Ze vraagt geld voor incontinentiemateriaal. Vijftig euro per maand. „Wij willen natuurlijk graag bijspringen”, zegt Meta Floor, specialist armoede bij de protestantse kerken in Nederland. „Maar is dat onze taak? Waarom heeft de gemeente waar deze vrouw woont daarvoor geen bijzondere bijstand? Wij kunnen toch moeilijk de komende dertig jaar elke maand vijftig euro voor incontinentiemateriaal overmaken? Wij willen best als bezemwagen van de samenleving fungeren, maar we zeggen ook tegen de overheid: jullie moeten niet steeds op ons rekenen.”

Steeds meer mensen kloppen bij kerken in Nederland aan voor steun. Ondanks het einde van de recessie vragen meer mensen hulp aan kerken. Het zijn veelal asielzoekers en vluchtelingen, alleenstaande ouders, werklozen, mensen met psychische problemen, chronisch zieken. Ze vragen opvallend veel vaker dan enkele jaren geleden om eerste levensbehoeften, zoals levensmiddelen en kleding, en ook het voorkomen van uithuiszettingen scoort hoog, blijkt uit een onderzoek van de gezamenlijke katholieke en protestante kerken in Nederland dat vrijdag verschijnt.

De kerken besteedden vorig jaar ruim 40 miljoen euro aan binnenlandse armoedebestrijding. Dat is meer dan in de vorige vergelijkbare versies van dit onderzoek, dat elke drie jaar wordt gehouden. In 2009 en 2012 werd 29 miljoen euro aan hulp verstrekt en in 2015 was dat 36 miljoen.

De stijging is niet helemaal significant, omdat daarvoor onvoldoende kerken hebben meegedaan aan het onderzoek, namelijk vijfhonderd van de 3.000 aangeschreven kerken. Hoe dan ook: reken je de omgerekende tijd mee die vrijwilligers vanuit kerken dit jaar aan dit werk geven, dan komt er bijna 48 miljoen euro bij. In totaal 88,6 miljoen euro.

Vaak kloppen mensen bij de kerk op vrijdagmiddag aan; de tijd waarop ambtenaren niet meer bereikbaar zijn en hulpbehoevenden niet weten hoe ze het weekeinde moeten doorkomen. Meta Floor, projectleider van het onderzoek: „Dan vragen ze of we alsjeblieft geld voor een maand huur betalen of voorschieten, omdat ze anders maandag hun huis uit worden gezet. Of ze vragen een tas met boodschappen, voor de kinderen.”

Lees ook: Arm zijn in een van de rijkste landen ter wereld, waarin mensen die in armoede leven zelf aan het woord komen

De meeste steun wordt gegeven in de vorm van giften of hulp in natura. Veelal gaat het om individuele hulp, maar er worden ook steeds meer kerstpakketten verstrekt en ook loopt de steun regelmatig via instellingen zoals inloophuizen of voedselbanken. Floor: „Het gaat meestal niet om een weekje vakantie. Onze steun is geen luxe. Het zijn urgente zaken. De situatie voor de kwetsbare groepen wordt schrijnender.”

De onderzoekers concluderen dat bestrijding van armoede door de overheid tekortschiet. „Hierbij is sprake van een onwenselijke situatie, waarbij het recht op voldoende inkomen geschonden wordt. Dit recht is een belangrijke bouwsteen in een rechtvaardige en humane samenleving.”

Floor noemt het enerzijds „fantastisch” dat de almaar kleiner geworden kerken „relevant voor de samenleving” zijn gebleven en zich niet naar binnen hebben gekeerd. „Maar het is schokkend te zien dat de overheid de verantwoordelijkheid voor armoedebestrijding niet waarmaakt.”

Nog sterker: de overheid is „veroorzaker” van de armoede doordat kwetsbare groepen „vastlopen” in bureaucratie en mensen die zich niet aan de regels houden van „fraude” beticht. Floor: „Bestempel mensen die fouten maken niet als fraudeurs. Help hen. Ga naast hen staan, in plaats van tegenover hen, ook al is dat niet volgens de protocollen.”

Er is sprake van „de mythe van de zelfredzame burger”, schrijven de onderzoekers. „Met deze mythe [...] gaan de wetgever en de overheid voorbij aan het gegeven dat ongeveer een derde van de Nederlanders om allerlei redenen minder of niet zelfredzaam is. Het valt op dat de zwakste groepen geconfronteerd worden met de zwaarste bureaucratische en digitale regelingen.”

Floor: „Hoe kun je van een mensen met een psychiatrische diagnose, een vluchteling die de taal niet spreekt of een chronisch zieke die net is gescheiden en met drie kinderen op een klein flatje woont, verwachten dat ze zelfredzaam zijn? Dat is te simpel. Wij hopen dat lokale kerken met dit rapport in de hand naar een wethouder gaan om te kijken: hoe kunnen we samenwerken.”