Als twee mensen hetzelfde doen

In zijn oneindige wijsheid heeft het Nationaal Comité 4 en 5 mei de kunstenaar-uitvinder-ontwerper Daan Roosegaarde aangesteld als kunstenaar-uitvinder-ontwerper van dienst bij de komende herdenking. Daan Roosegaarde (soms ook ‘innovator’ of ‘ondernemer’ genoemd) loste eerder de luchtvervuiling op met zijn Smog Free Tower en ‘versterkte de schoonheid’ van de Afsluitdijk door ‘te benadrukken wat er al was’. De dijk werd kortom opgeleukt met spiegelstenen en lichtgevende vliegers. Intertoys-kunst. Volkskrant-correspondent Toine Heijmans sprak bij de opening van ‘blingblingbasalt’.

Nu is de innovator-ondernemer aangezocht om de Holocaust te versieren. Dat was niet mis, de Holocaust, ontdekte hij toen hij en zijn team er onderzoek naar deden. Vooral de Joodse getuigenissen van het transport naar het Oosten waren aangrijpend: „Ze wisten niet wat ze te wachten stond, maar ze voorvoelden dat het weinig goeds was.” Verdreven van huis en land, door SS-bewakers in een goederenwagon naar Polen gejaagd, terwijl over de concentratiekampen al gedetailleerde beschrijvingen de ronde deden: nee, dat zaakje stonk. Hier drong zich de Far Side-cartoon van Gary Larson op, waarin twee schapen door een verrekijker de wolven gadeslaan die verderop een antischaapraket op een dieplader vervoeren: „Randy and Mark were beginning to sense the wolves were up to no good.”

Tot zover de koddige naïveteit van de uitvinder-ontwerper. Hij vervolgt: „In de wagon sijpelde licht naar binnen door een kier in de deur. Dat zagen ze als teken van hoop.” Zou het werkelijk? Hoop? Omdat de wagon niet geïsoleerd was? Hoe dan ook, zo kwam de versierder-innovator op zijn idee om iets met licht te doen. Nu doet hij altijd iets met licht (reflectie, spiegels, luminescente fietspaden en vloeren), maar het verdient als decorateur-ondernemer aanbeveling om te doen alsof je heel diep over de materie hebt nagedacht en tot iets geheel nieuws gekomen bent. Niks autoplagiaat, fonkelnieuw werk! Er zij dus licht. Lichtgevende steentjes. 104.000 stuks, een voor elk individu dat naar de Poolse crematoria werd afgevoerd. Schrijft de krant: „Voor Levenslicht liet hij zich inspireren door de Joodse traditie om (kiezel)steentjes op graven en Holocaust-monumenten te plaatsen.” Daarmee lijkt het alsof hij nog nooit heeft gehoord van de Duitse beeldend kunstenaar Gunter Demnig die al sinds 1996 prosternerend door de wereld trekt om glimmende Stolpersteine te plaatsen voor woonhuizen waar Joden zijn weggevoerd. Nee, alles eigen inspiratie. Licht en steentjes. Zegt onze schepper-artiest: „Het is geen traditioneel statisch monument waarin de mens puur een observant is. Dit tijdelijke kunstwerk vraagt om participatie: jij bent onderdeel van het verhaal.” Let op de distinctiedrift die hieruit spreekt: anderen maken traditionele statische monumenten, hij schept moderne participatiekunst.

Geen knipoog naar of citaat van Demnigs struikelstenen dus, waarbij je overigens ook participeert omdat je volgens Demnig voorover moet buigen om te kunnen lezen wat erop staat. De entrepreneur-entertainer Roosegaarde schrijft alles graag aan zichzelf toe, wat hem eerder in conflict bracht met een onderzoeker van de TU-Delft wiens berekeningen en techniek hij gebruikte voor het smogproject en met de erven Ger van Elk, de kunstenaar van wie hij een idee kopieerde voor het DWDD-Pop-Up museum in 2016. Met zijn leentjebuur geconfronteerd bij de College-tour, liep de inspirator-ontdekker boos weg. Hij hecht misschien een beetje te veel waarde aan originaliteit, voor iemand die dat zelf niet bezit. Beter had hij de Romeinse blijspeldichter Terentius kunnen aanhalen, die, toen hij werd beschuldigd van plagiaat, antwoordde met de wijsheid: „Als twee mensen hetzelfde doen, doen ze niet hetzelfde.”

Maar hoe origineel of belangwekkend het werk ook waar onze kunstenaar-kopiist op leunt, zelf blijkt hij tot echt groot werk niet in staat. Het blijft bij lolletjes voor de openbare ruimte. Dunne ideetjes, met lichtverf beschilderd. Een oeuvre van amuses. De gravitas van piepschuim.

75 jaar vrijheid, en wat krijg je? De lichtgevende lul van Daan Roosegaarde.