Trippen tegen klimaatverandering

Tijdens een ayahuasca-ceremonie had psychedelica-onderzoeker Michiel van Elk een overweldigende ervaring, vertelt hij. „Ik maakte in mijn hoofd de meest bizarre reizen door het Amazone-oerwoud, met allerlei slangachtige wezens. Ik ervaarde een totaal gevoel van verbinding met die dieren, de planten en de bomen. Ik voelde me één met de natuur, hoe raar dat ook klinkt.”

Psychedelica-onderzoeker Joost Breeksema heeft eens psilocybine geprobeerd, de werkzame stof in paddo’s. Hij voelde iets heel vergelijkbaars. „Je weet niet precies waar jijzelf ophoudt en de ander begint, of de rest van de wereld begint. Waar jij ophoudt en het gras begint, waar het gras eindigt en de struiken beginnen. De grens tussen struiken en bomen vervaagt, die tussen de bomen en de lucht. Alles wordt vloeibaar. Alles wordt één geheel.”

Het gevoel van verbondenheid en samensmelting met de natuur is een van de sensaties die psychedelicagebruikers steevast melden. Dat was onlangs voor Gail Bradbrook, een van de oprichters van klimaatactiegroep Extinction Rebellion, reden om op te roepen tot massaal gebruik van psychedelica. „De oorzaken voor de huidige klimaatcrisis liggen in het grote systeem”, zei Bradbrook. „Maar het systeem zit in onszelf, en psychedelica bieden mogelijkheden om ons bewustzijn te veranderen.”

‘Pracht van de natuur’

Massaal trippen tegen klimaatverandering en het uitsterven van diersoorten lijkt een vrij bizar idee, waar vooral heel veel tegen in te brengen is. Het meest voor de hand liggende bezwaar: psychedelica zijn verboden. Van Elk en Breeksema, die onderzoek doen aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen, distantiëren zich net als veel andere serieuze onderzoekers op dit gebied met klem van dit soort oproepen. Mensen reageren namelijk heel verschillend op lsd, paddo’s en ayahuasca.

Maar het idee komt niet helemaal uit de lucht vallen.

Al eeuwen worden psychedelica in allerlei culturen en religieuze ceremonies gebruikt. Het is een verzamelterm voor diverse middelen die hallucinerend en bewustzijnsveranderend werken, afkomstig van paddestoelen, planten, dieren en synthetische drugs. Het woord psychedelica komt van de oud-Griekse woorden voor ‘geest’ en ‘zichtbaar maken’.

Albert Hofmann, de Zwitserse scheikundige die in 1938 lsd ontdekte, beschreef hoe hij na zijn trip gevoeliger was geworden voor „de pracht van de natuur en het planten- en dierenrijk”. In de jaren zestig en zeventig speelden psychedelica een prominente rol in de flowerpower- en de milieubeweging. Het was de tijd van nieuwe ideeën over zogeheten ‘diepe ecologie’: de noodzaak om, eventueel geholpen door psychedelica, een nieuw bewustzijn over de verbondenheid tussen mensen en natuur te kweken.

De laatste tijd zijn psychedelica op verschillende manieren bezig aan een opmars. Groepsceremonies met ayahuasca (een drinkbaar brouwsel van verschillende jungleplanten) en vergelijkbare middelen als San Pedro (een extract van een cactus) of kambo (afkomstig van een Zuid-Amerikaanse gifkikker) zijn vrij makkelijk te boeken in Nederland. Die worden opvallend veel bezocht door hoogopgeleide stedelingen, die vaak onder begeleiding van sjamaan-achtige figuren de psychedelica in groepen in een bos gebruiken. Lang niet iedereen gebruikt psychedelica om meer ecologisch bewustzijn te kweken, maar veel gebruikers melden wel precies die ervaring.

Invoeren van ayahuasca is strafbaar, stelde de Hoge Raad. Aanbieders van ayahuasca-ceremonies stappen over op psilohuasca. Lees ook: Nu trippen met legale truffels

In sommige kringen wordt geëxperimenteerd met zogeheten microdoseringen om light-versies van de effecten op te wekken, voor meer creativiteit bijvoorbeeld. In Silicon Valley zijn er steeds meer prominenten in de techwereld die openlijk uitkomen voor hun experimenten met psychedelica, ondanks het feit dat het ook daar verboden is. De bekende podcaster en investeerder Tim Ferriss zei onlangs: „Ik ken vrijwel geen miljardair die niet regelmatig hallucinerende middelen gebruikt.”

Ook het academische onderzoek naar psychedelica neemt toe; in september opende de prominente Amerikaanse Johns Hopkins University het grootste onderzoekscentrum voor psychedelica ter wereld, om de mogelijk positieve werking op psychische ziektes te testen. Ook aan veel Nederlandse universiteiten starten onderzoekers diverse projecten op. Breeksema organiseert volgend jaar een congres waar ook de ecologische ervaring van psychedelica op het programma staat. Van Elk hoopt binnenkort te beginnen met grootschalig onderzoek naar de werking, en de risico’s, van de middelen. Er verschijnen de laatste maanden allerlei boeken, documentaires en podcasts over het onderwerp.

Ingesleten pad

Hoe de stofjes de heftige reacties precies veroorzaken, daarover is vooral heel veel onbekend. Hersenscans tijdens gebruik laten zien dat gedeeltes van het brein die normaal niet met elkaar communiceren, tijdens een trip wél verbindingen kunnen leggen. Dat is een mogelijke verklaring voor de ervaring dat zintuigen in elkaar overlopen. Dat je muziek kunt proeven en dat aanrakingen geuren kunnen oproepen bijvoorbeeld. Tegelijkertijd lijken andere delen van de hersenen juist gedempt te worden, met name de gedeeltes die verantwoordelijk zijn voor gewoontes, gedrags-, en denkpatronen.

Een bekende metafoor is die van een skihelling. Je maakt normaal gesproken in je brein verbindingen die werken als de ingesleten paden op een skihelling. Mensen zijn geneigd die paden steeds opnieuw te blijven volgen, waardoor ze soms vast komen te zitten in patronen, terugkerende gedragingen en gedachten. Psychedelica kunnen werken als een vers laagje sneeuw dat de paden bedekt en ervoor zorgt dat het brein nieuwe weggetjes kan aanmaken.

Voor de verklaring van het doordringende gevoel van eenheid met de natuur kijken wetenschappers vooral naar wat er tijdens een trip gebeurt met de waarneming van het ego. Veel gebruikers ervaren een gevoel dat hun ego oplost, dat ze ineens geen verschil meer ervaren tussen zichzelf en de ander, de natuur en zelfs het universum. Er zijn ook theorieën dat de hallucinaties tijdens psychedelica simpelweg zo overweldigend zijn dat je je alleen daardoor al nietig voelt ten opzichte van de wereld. Hoe de heftige ervaring precies ontstaat, daarover zijn wetenschappers het oneens.

Opmerkelijk veel mensen omschrijven hun trip als levensveranderend, al is er ook nog maar weinig onderzoek naar hoe blijvend de inzichten zijn. Leuk, zo’n diepe ecologische ervaring, maar worden mensen daarna ook daadwerkelijk milieubewuster?

Aan het Londense Imperial College zijn studies uitgevoerd waarbij proefpersonen werden gevolgd die psychedelica hadden gebruikt. Vervolgens werd hun gevraagd naar veranderde politieke opvattingen, onder meer op het gebied van milieubescherming.

Die studies vonden wel een verband tussen psychedelicagebruik en meer aandacht voor milieu. Volgens critici zou dat echter ook kunnen komen door andere factoren, zoals het persoonlijkheidstype van mensen die psychedelica gebruiken. Misschien zijn die sowieso wat opener, of gevoeliger voor progressieve en linkse idealen dan mensen die niet aan drugs moeten denken, zeggen de critici.

Anekdotisch is op onlinefora wel opvallend veel te lezen van mensen die bijvoorbeeld vegetariër of veganist zijn geworden na een psychedelische ervaring. „Ik kan sindsdien niet meer tegen de negatieve energie van vlees”, staat er bijvoorbeeld. Ook psychedelica-onderzoekers Van Elk en Breeksema zeggen dat ze sinds ze psychedelica hebben gebruikt, bewuster omgaan met het milieu door bijvoorbeeld te letten op wat ze eten, hoe ze afval scheiden en hoeveel ze reizen. „Al was ik daar ook voor mijn ervaring al wel mee bezig”, zegt Breeksema.

Tegelijk met de opleving van psychedelica zijn ook de eerste tekenen van een maatschappelijke tegenreactie zichtbaar. De Hoge Raad, de hoogste rechter van Nederland, besloot in oktober om de invoer van ayahuasca in Nederland definitief te verbieden vanwege „risico’s voor de volksgezondheid”. Andere psychedelische middelen als lsd en paddo’s zijn al langer verboden.

Het schrikbeeld voor psychedelica-onderzoekers is wat er uiteindelijk halverwege de jaren 60 gebeurde. Toen ontstond, júíst na oproepen tot massaal gebruik, een war on drugs die alle onderzoeken en experimenten decennialang platlegde.

Niet verslavend

Hoe gevaarlijk zijn de middelen? Psychedelica zijn niet verslavend. In vergelijkende studies met andere drugs vallen ze steevast in de minst gevaarlijke categorie, omdat ze veel minder giftig zijn dan andere drugs en omdat het menselijk lichaam zelfs tegen zeer hoge doseringen bestand is. Er zijn wel beperkte verbanden gevonden tussen gebruik van psychedelica en psychologische problemen. Al lijken de aantallen serieuze probleemgevallen vooralsnog erg klein, volgens diverse vergelijkende studies.

Psychedelica werken voor iedereen anders, benadrukken alle experts. En er is nog erg veel onbekend. Wellicht zijn sommige van de gunstige effecten ook op andere manieren op te wekken zoals door lange natuurwandelingen, duursporten, meditatie, ademhalingstechnieken, stilte-retraites of zelfs met placebo-psychedelica.

En toch: de ervaring van een psychedelische trip laat vaak een uniek diepe indruk achter, die niet zomaar op andere manieren te krijgen is. Joost Breeksema vergelijkt het met het zogeheten overview-effect, de mystieke ervaring van veel astronauten als ze voor het eerst de aarde vanuit de ruimte zien. Dat geeft een overweldigend gevoel dat alles op aarde verbonden is, dat alle grenzen maar kunstmatig zijn, dat het leven beschermd wordt door een heel dun laagje atmosfeer.

Dat betekent zeker niet dat we allemaal aan de psychedelica moeten zoals de oprichter van Extinction Rebellion voorstelt, waarschuwt Michiel van Elk. De werking is veel heftiger dan je je van tevoren kunt voorstellen, volgens hem. Maar hij zegt ook: „Om echt te begrijpen hoe indringend een psychedelische ervaring kan zijn, moest ik het toch wel zelf hebben meegemaakt.”