Het nieuwe taalboek van NRC is klaar (nu alleen nog de puntjes op de i)

Een kleine stap voor Caïro, maar een grote voor Kairo. De 9,5 miljoen inwoners (20 miljoen of meer voor de hele metropool) zullen er niet om malen. Maar in NRC, het enige landelijke dagblad waarin de Egyptische hoofdstad Kairo heette, maakt de koppige K plaats voor de conventionele C en krijgt de stadsnaam er een trema bij.

Er volgen nog meer ingrepen in het Midden-Oosten.

De sunnieten die het in de krant geregeld aan de stok hebben met shi’ieten, leven voortaan als soennieten op gespannen voet met sjiieten. De schrijfwijze van Angelsaksische persbureaus die de krant volgde, is verruild voor de gebruikelijke Nederlandse transcriptie. Volgens dezelfde ratio verspringt in de naam van terreurorganisatie Al-Qaeda één letter: de ‘basis’ van Bin Laden heet voortaan ook in NRC Al-Qaida.

De aanpassingen zijn een onderdeel van de langverwachte herziening van het Stijlboek van de krant, die onlangs haar beslag heeft gekregen. Die herziening is taalkundig en beschrijvend; meer controversiële, maatschappelijke of ideologische taalkwesties zijn het terrein van de NRC Code, die in 2015 verscheen en online staat op nrccode.nrc.nl. Beide uitingen blijven work in progress, want taal noch samenleving staat stil.

Alleen al het actualiseren (van ‘gele hesjes’ tot ‘vogelaarwijk’ en ‘Noord-Macedonië’) was een klus, zegt eindredacteur Pepijn Hendriks, die de laatste twee jaar een dag per week met collega Hans Wammes aan het project werkte. Ook hun schrijven werd vooral schrappen: van de 5.400 lemma’s in de meest recente editie van het Stijlboek (2000) bleven er 1.600 over. „Heel veel kun je met digitale bronnen nu simpel elders vinden”, zegt Hendriks. Andere zijn verwerkt in de Code. Over de term terrorisme is daar bijvoorbeeld een lemma te vinden, net als over etnische aanduidingen.

Doel van de operatie was actualiseren én enige „uniformiteit en consistentie” aanbrengen in een liberaal-organische taaljungle. Niet te veel natuurlijk, want een Amerikaans stratenplan is wel overzichtelijker dan een middeleeuwse stad, maar je mag best wat steegjes overhouden.

De Caïrenen kunnen daarvan meepraten, maar ook de Zimbabwanen, die om duistere redenen in NRC met een extra ‘e’ Zimbabweanen heetten. Ook de Oekraïners waren in het oude Stijlboek Oekraïeners, en de Sri Lankees wordt een Sri Lankaan.

Die aardrijkskundige wijzigingen zijn in lijn met de ‘witte spelling’ die NRC sinds de spellinghervorming van 2006 volgt, een (volgens de krant) pragmatischer spelling dan die van het officiële Groene Boekje. Vandaar dat in NRC sommige partijen worden gerekend tot extreem-rechts en niet tot extreemrechts.

Maar taal is geen wiskunde, en ook de witte spelling is niet heilig. Over de schrijfwijze Brexit bleef een akkoord met de gemeenschap van witte spellers (die de voorkeur geven aan brexit) uit. Evenmin is een backstop gevonden voor de taliban (witte spelling), die in NRC tot nu toe Talibaan heetten en nu Taliban worden.

Uiteraard valt over zulke aanpassingen altijd te twisten. De interventies in Egypte en Zimbabwe zijn besproken met redacties en correspondenten, die ermee instemden. Midden-Oostenkenner en columnist Carolien Roelants, die Kairo lang verdedigde tegen vreemde inmenging, vindt de wijziging onlogisch („in het Arabisch is het een kaf, een k dus”), maar legt zich erbij neer, in de hoop dat de praktijk weerbarstig is.

Andere innovaties: een consequenter gebruik van hoofdletters bij afkortingen en afkortingachtige namen. Regel: tot en met vier letters in kapitaal, met meer letters alleen een beginkapitaal. De meubels van Ikea worden dus vergroot tot die van IKEA. De politieke partij die zich DENK noemt, blijft in NRC daarentegen Denk, want, zegt Hendriks, „dat is geen afkorting maar gewoon een woord, dat zij met hoofdletters willen schrijven.”

Ook sommige beschrijvende kwesties zijn nu vastgelegd, zoals dat de correcte term voor vrouwenvoetbal voetbal voor vrouwen is. Argument: de eerste term suggereert een sport met andere regels dan – wat ook niet bestaat – mannenvoetbal. Laat onverlet dat je kunt schrijven dat sommige beroepen ooit bekend stonden als vrouwenberoepen.

Over de strijd tussen wit en blank, toch een zeer normatieve kwestie, is wél een lemma opgenomen dat puur de praktijk in de krant beschrijft – beide komen voor – met een verwijzing naar het standpunt van de hoofdredactie en een column van de ombudsman. „Als de maatschappelijke praktijk verschuift, zie je dat terug in de krant”, zegt hoofdredacteur René Moerland. „We zijn een beschrijvende krant, we willen geen woorden voorschrijven of juist verbieden. Hoe we met controversiële kwesties omgaan staat dan ook niet in het Stijlboek maar in de NRC Code.”

Dat vind ik verstandig, ideologische taalkeuzes hangen vaak samen met een maatschappijvisie en -kritiek, die de krant impliciet zou overnemen door woorden te verplichten of verbieden.

De redactie kan hier nu mee aan de slag – en u? De NRC Code, met relevante journalistieke principes van de krant is openbaar. Het Stijlboek werd door de vorige hoofdredactie offline gehaald voor herziening, onder meer door de discussie over wit en blank. Het nieuwe is nu klaar voor intern gebruik, maar zal als de puntjes op de i’s zijn gezet, net als het oude Stijlboek binnenkort ook openbaar worden, zegt de hoofdredacteur.

Maar de effecten ervan zijn, als het goed is, natuurlijk direct te zien in de krant en online. Houdt u dus de Egyptische hoofdstad in de gaten. Heeft die een k, duikt er een Zimbabweaan op, of wordt er vrouwenvoetbal gespeeld, dan is er nog werk aan de winkel.

Reacties: ombudsman@nrc.nl