Digitaal doe-het-zelf recht: elders kan het

Wat hebben rechtspraak en monarchie gemeen? Als je er opnieuw mee kon beginnen, deed je alles anders. Je rekruteerde echt niet het staatshoofd uit één aanzienlijke familie, die zich met dat doel ook diende voort te planten. En je bedacht ook geen bibliotheek vol wetten en procedures om conflicten te beslechten met een colonne dure levenslang aangestelde schriftgeleerden. Die dat vrijwel helemaal zelf mogen runnen.

Toch zijn we met beide instituten tevreden – of beter gezegd, we hebben er vrede mee, wat iets anders is. In zekere zin zijn beide instituten ook onhervormbaar. Ze vormen immers de infrastructuur van de staat. Aanpassingen kunnen, maar if it ain’t broke, don’t fix it. Over naar British Columbia, Canada, 2012, waar het tussen de provinciale regering en de rechtspraak knetterde. Over kosten, doorlooptijden en dus toegang tot het recht voor de burger. De bestuurders klaagden, de rechters bleven doof, want onafhankelijk, nietwaar. Geef meer geld, was het antwoord. Klinkt bekend? Het budget van de rechtspraak is hier net substantieel verhoogd, in ruil voor kortere doorlooptijden en lagere achterstanden. Intussen daalt hier het aantal zaken en de productiviteit van de rechtspraak. Alles kost meer tijd en geld. En zit de sociale advocatuur financieel zó in het nauw dat het einde van de rechtsstaat voor lager betaalden aanstaande zou zijn.

In Canada weerden de rechters dus alle politieke wensen af, waarna de politiek een andere route koos. In een stil hoekje werd het volledig digitale Civil Resolution Tribunal opgericht. Bevoegd voor een zéér beperkt deel van het burenrecht – zaken die het eigenlijk nooit tot de rechtszaal schopten. En dus de gevestigde belangen niet bedreigden. Het CRT werd een guerrilla-project, om uit te zoeken of het met digitale techniek anders kon. Er werd een nieuw digitaal rechtbankje getimmerd, met een server, helpdesk, telefoonbank, een ploegje case-managers en wat tribunaalleden. Zónder gebouwen, bodes en faxen. En dat alles op een nieuwe markt, het burenrecht in appartementsgebouwen, waar toegang tot het CRT bovendien verplicht werd gesteld. Het tribunaal presenteert zich brutaal als online gereedschap. Gratis juridische informatie! Bespaar tijd, stress en geld! 24/7 beschikbaar! Toegankelijk, tijdig en eerlijk! Met een strakke, doe-het-zelf-aanpak, gericht op de vraag: wat wilt u bereiken? Wie er wat in rondklikt komt eerst bij de digitale ‘oplossingenzoeker’ die analyseert, voorbeeldbrieven presenteert en keuzes aanbiedt. Daarna volgt een verplichte onderhandelingsfase onder begeleiding, gericht op afdwingbare schikkingscontracten. Wie doorzet komt bij het Tribunaal uit dat beslist. De meeste hearings zijn schriftelijk, maar per Skype is het ook te beluisteren. Het taalniveau is dat van 11-jarigen.

Nu, zeven jaar later, is het CRT bevoegd gemaakt voor kleine handelsconflicten, persoonlijk letsel bij auto-ongelukken en conflicten met stichtingen en coöperaties. In juli werden 12.095 zaken aangemeld waarvan er 1.717 finaal werden beslist door het CRT zelf. De ‘oplossingenzoeker’ wordt per maand makkelijk 75.000 keer geraadpleegd. Vergelijk dat met de gesloten façade van onze rechtspleging, waar juridisch advies online moeilijk te krijgen is, net als professionele bemiddeling. En de rechtspraak zelf zich vrijwel afzijdig houdt als het gaat om juridische startinformatie.

En zijn ze in Canada nu blij? Digitale rechtsgang kost duidelijk minder en werkt sneller. De gebruikers tekenen weinig appèl aan. De optie om ‘in persoon’ te worden gehoord, per skype, wordt zelden aangeklikt. CRT vult een gat in de markt: een snelle, informele en eenvoudige online conflictoplosser met de optie van een écht vonnis. De ‘gevestigde’ rechtbanken mogen het budget houden om achterstanden weg te werken en de grote zaken te kunnen financieren. De advocatuur blijft wantrouwend. Is de juridische informatie op de website wel voldoende objectief? Is CRT niet te veel op schikken gericht? Maar mochten Sander Dekkers plannen met toegang tot het recht voor minder draagkrachtigen op een CRT uitlopen, kunnen we in onze handen knijpen.