Bezorgen inheemsen Evo Morales nog een termijn?

De eerste keer dat Virginia Velasco (38) het vliegtuig instapte gekleed als ‘cholita’, zoals de inheemse vrouwen in Bolivia met hun traditionele dikke rokken en bolhoeden zich noemen, was in 2015. Met haar wijde plooirok en geborduurde omslagdoek zwierde ze door het gangpad. Het zwarte bolhoedje schuin op haar hoofd, eronder zwarte vlechten tot haar heupen.

„Sommige mensen keken me vreemd aan, anderen wilden met me op de foto, maar ik voelde me vooral enorm trots. Nog niet zolang geleden werden wij cholita’s zelfs uit bussen geweerd en we mochten niet in taxi’s of restaurants.”

Op deze gure ochtend kijkt ze vanaf haar dakterras uit over El Alto, de op ruim 4.000 meter boven zeeniveau gelegen dichtbevolkte voorstad van La Paz. De ijle lucht veroorzaakt duizelingen bij nieuwkomers. Het drinken van heet water met cocabladeren helpt, adviseert Velasco. In de verte, tussen de verschillende wijken van de inheemse stad, bewegen de bewoners zich via de teléferico, de kabelbaan die soepel over het Boliviaanse Hoogland zweeft.

Lees ook: Boliviaanse president Evo Morales kan in 2019 opgaan voor vierde ambtstermijn

Bijna 80 procent van de mensen hier behoort tot de inheemse bevolkingsgroep Aymara, net als president Evo Morales (59). De voormalige cocaboer en vakbondsleider die met zijn ‘Beweging naar het Socialisme’ sinds 2006 aan de macht is, hoopt aanstaande zondag voor de vierde keer te worden gekozen.

„Wij hebben veel aan Evo Morales te danken. Hij is de eerste inheemse president van Bolivia en hij heeft ons kansen en rechten gegeven die we eerder niet hadden. Wij cholita’s werden gediscrimineerd en uitgesloten van de samenleving. Je kon schoonmaakster worden bij rijken of als straatverkoopster wat geld verdienen. Maar nu zie je cholita’s als buschauffeur, als leerkracht of televisiepresentator”, zegt Velasco, die studeerde, advocaat werd en daarna, als minister van Justitie, een van de eerste cholita’s in de regering werd.

Cholitas, zo noemden de Spaanse kolonisten hun vrouwelijke inheemse bediendes. Maar de Aymara-vrouwen van nu dragen deze naam met trots. Net als de bijbehorende kleding: de zware, wijde traditionele rokken, de bewerkte omslagdoeken en de opmerkelijke bolhoedjes. Die zouden ooit door een Britse fabrikant naar Bolivia zijn verscheept om ze aan de hier werkende Engelse werknemers van de British Railway te verkopen. Toen bleek dat ze te klein waren voor de werknemers, kwamen de hoeden in handen van inheemse vrouwen, die ze aan hun traditionele tenue toevoegden.

Quotum voor vrouwen

Tijdens Morales’ eerste termijn, in 2009, wijzigde hij de grondwet, zodat inheemsen meer rechten kregen. Ze konden voortaan overheidsfuncties bekleden en er kwam een quotum voor vrouwen in publieke functies. Inmiddels bestaat meer dan 50 procent van het Boliviaanse parlement uit vrouwen: veelal inheemsen, onder wie ook cholita’s.

„Ik ben er nu trots op om te zeggen dat ik inheems ben”, zegt Sérgio Quispe die met zijn dochter Damaris op de tribune zit in een tochtig sportcomplex in El Alto. Samen met zo’n tachtig andere Bolivianen in dikke truien, wollen poncho’s en bodywarmers wachten ze deze zondagmiddag op een wedstrijd van worstelende cholita’s. „Ik was twintig toen Morales aan de macht kwam. Voorheen waren het altijd nazaten van Europeanen die president werden. We hebben zelfs een president gehad die niet eens Spaans sprak. De inheemsen, die bijna de helft van de bevolking uitmaken, hadden niets te zeggen”, aldus Quispe.

Morales heeft, sinds hij dertien jaar geleden aan de macht kwam, de enorme gasreserves van Bolivia genationaliseerd om de ergste armoede te bestrijden. Volgens de Wereldbank groeit de Boliviaanse economie jaarlijks met 4,6 procent, meer dan het dubbele van het Latijns Amerikaanse gemiddelde.

Maar met de democratische waarden neemt de socialistische leider het niet zo nauw. Morales wordt steeds meer een autocratische leider. Volgens de kieswet mag hij al sinds 2014 niet meer meedoen aan de verkiezingen. In 2016 vroeg hij de bevolking in een referendum om die termijn een keer te verlengen. Toen een meerderheid dit afwees, stapte Morales naar het Hooggerechtshof waar bevriende rechters bepaalden dat hij aanstaande zondag mee mag doen.

„Morales zit er al te lang, ook al heeft hij het goed gedaan. Er is volop corruptie binnen de regering. Laat een inheemse vrouw het maar overnemen”, lacht Quispe en hij begint enthousiast te juichen nu de twee gedrongen inheemse vrouwen met lange vlechten begeleid door harde rockmuziek opkomen.

Sinds een paar jaar is het dé attractie op de zondagmiddag in El Alto: worstelende cholita’s met klinkende vechtersnamen als ‘Onaantastbare’ of ‘Hartensteelster’, die elkaar in hun traditionele outfits in de haren vliegen. Het publiek joelt als een van de vrouwen op het touw van de ring klimt en zich met haar volle gewicht op de andere vrouw stort die haar hard wegduwt. „Kom op cholita’s laat ons wat zien!”, krijst de presentator met glad achterover gekamd haar door een piepende microfoon. Er wordt aan vlechten getrokken, geslagen en geschopt.

„Dit was als pubermeisje mijn droom”, zegt vechtster Elizabeth Quisbert Villa als ze zich even later buiten adem op de grond laat vallen en haar blauwe plekken bestudeert. „Op tv keken we thuis naar Amerikaans worstelen. Maar voor een inheems meisje was een vechtsport uitgesloten.”

Toen de eerste cholita-worstelaars hun intrede deden in 2007 was Elizabeth er als de kippen bij en begon mee te trainen. „Ik vecht nu twee keer per week. Vorig jaar nog in São Paulo, binnenkort in de VS.” Cholita-worstelen is volgens haar niet alleen entertainment. Het is voor inheemse vrouwen nodig zich kunnen verdedigen. „Geweld tegen vrouwen en feminicide zijn hier grote problemen. Als cholita’s blijven we, ondanks de emancipatie toch enorm kwetsbaar.”

Hoewel Morales’ populariteit in El Alto onaantastbaar lijkt, is zijn tegenstander, oud-president Carlos Mesa, volgens de laatste peilingen aan het inlopen. Morales heeft zich de laatste maanden niet bepaald populair gemaakt door zijn lakse reactie op de immense bosbranden, die niet alleen in het Braziliaanse, maar ook in het Boliviaanse deel van de Amazone woeden. Een gebied ter grootte van Zwitserland is in vlammen opgegaan, meer dan 2 miljoen dieren vonden de dood. De Bolivianen rekenen Morales de branden aan, omdat hij eerder decreten uitvaardigde die het platbranden van bos makkelijker maakten.

„En dat noemt zich een inheemse leider? Iemand die dichtbij de natuur staat en om de natuur geeft? Hij vernietigt onze prachtige natuur!”, roept Carlos Mesa vanaf het podium op het San Fanciscoplein in La Paz. Geheel omringd door inheemsen en met een traditionele bloemenkrans om zijn nek – afgekeken van Morales – spreekt Mesa zijn duizenden aanhangers toe. Naast hem staat pontificaal een cholita in de oranje groene partijkleuren met een vlag te zwaaien.

Het is overduidelijk dat Mesa, een nazaat van Spaanse kolonisten, zich realiseert dat hij zonder de inheemse stem geen schijn van kans maakt. „Weg met de dictator. We willen de democratie terug. Het socialisme is de weg naar de afgrond!”, roept Mesa hees. Hij verwijst naar Cuba en Venezuela, politieke bondgenoten van Morales.

Lees ook: Het verdwenen Poopómeer in Bolivia

In haar boetiek iets buiten het centrum van La Paz laat modeontwerpster Diana Malaga Ochoa (37) de verkiezingsgekte dezer dagen aan zich voorbij gaan. De cholita van 1 meter 78 steekt fors uit boven haar klanten, korte inheemsen die gretig de door haar ontworpen jurken in de kledingzaak bewonderen. „Kijk mama die pollera is mooi”, wijst een klein meisje naar een van de traditionele jurken aan.

„Ik was van jongs af gefascineerd door mijn oma die cholita was”, vertelt Diana. „Ik kon mijn ogen niet van haar afhouden, haar kleding, haar sieraden, de tasjes, prachtig vond ik het. Ze was mijn grote inspiratiebron. En toen was ik zelf nog een klein jongetje.” Diana is de eerste cholita-transvrouw van Bolivia. Op haar 21ste liet ze zich opereren en sindsdien gaat ze gekleed als cholita door het leven. „Ik ben mijn eigen kleding maar gaan maken, omdat geen jurk me paste. Ik ben veel langer dan de gemiddelde vrouw”, lacht ze. Na een lange en zware psychische strijd voelt Diana zich nu geaccepteerd door haar familie en de samenleving. „Ik ben apolitiek, maar Morales heeft wel de meest inclusieve politiek gevoerd die we ooit hebben gehad. Ik heb officieel mijn geslacht en naam kunnen veranderen bij de burgerlijke stand en ben getrouwd met mijn jeugdliefde. We kennen elkaar al sinds ons elfde. Toen als speelkameraadjes, nu als man en vrouw.”

Het zijn juist deze verworvenheden die volgens voormalig minister Virginia Velasco op de tocht staan als Morales de verkiezingen zondag niet wint. „De oppositie vertegenwoordigt hier al eeuwenlang de belangen van nazaten van de koloniale machthebbers, niet van de bevolking. Stel zij komen weer aan de macht, dan zijn we terug bij af.”