Topeconoom Sergej Goeriëv: ’Nederland is een prettige plek voor Russisch geld‘

„Ik ben een beetje een buitenstaander, daarom leef ik nog. Als ik een insider was geweest, dan hadden ze me nooit laten gaan. Ik voel me veilig, maar neem geen slok van mijn koffie.”

Met deze kwinkslag vertelt de Russische topeconoom Sergej Goeriëv in een Amsterdams hotel over zijn vlucht uit Rusland in 2013. In Moskou vervulde Goeriëv bestuursfuncties bij onder meer Sberbank: ’s lands grootste bank. Daarnaast adviseerde hij de overheid en was hij als academicus verbonden aan prestigieuze Moskouse universiteiten.

Zijn kritische beoordeling van het proces tegen olietycoon en oppositiepoliticus Michaïl Chodorkovski, bracht Goeriëv in de problemen. Na een „beangstigend en vernederend” verhoor door Russische rechercheurs nam hij de wijk naar Europa. In Londen werd hij hoofdeconoom bij de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD). Sinds dit najaar is hij hoogleraar in Parijs bij Sciences Po. Op uitnodiging van kennisinstituut Raam op Rusland sprak Goeriëv in Amsterdam over internationale corruptie en over de rol van Nederland en andere Europese landen in internationale witwasschandalen.

Welke rol speelt Europa in het Russische corruptienetwerk ?

„Tegenover iedere corrupte Russische deal staat een westerse partner. Het doel is immers om het geld naar landen te brengen waar het veilig is. Naar schatting 800 tot 1.000 miljard dollar [722 tot 902 miljard euro] – de helft van de Russische welvaart – is weggesluisd naar het buitenland. Dit zorgt in Rusland voor ongelijkheid en voor een falende markteconomie. Het schaadt het Rusland van vandaag, maar ook dat van de toekomst.”

Hoe zit Nederland hierin ?

„Nederland is een prettige bestemming voor Russisch geld. Het heft nul procent belasting op holdings van bedrijven die hier geen activiteiten hebben. Nederland is de tweede Europese bestemming, voor Russische investeringen, na Cyprus . Volgens gegevens van de Russische Centrale Bank stroomt jaarlijks zo’n 50 miljard dollar uit Rusland naar Nederland. Dat is tweeënhalf keer zo veel als naar Duitsland en Frankrijk.

„Een deel van die geldstroom is legitiem. Zo is bijvoorbeeld het Russische internetbedrijf Yandex in Nederland gevestigd. Niet alleen omdat het fiscaal aantrekkelijk is, maar ook omdat de bescherming van eigendomsrechten hier goed geregeld is. In Rusland wordt momenteel gewerkt aan een wet om Yandex aan te pakken, juist omdat het op papier een buitenlands bedrijf is. Het feit dat de Russische overheid ze aanpakt is dus een teken dat het geen fout bedrijf is.”

Het register van de Kamer van Koophandel toont een waslijst aan Russische bedrijven met miljarden omzet. Kunt u verdachte bedrijven aanwijzen?

„Ik ken de Nederlandse situatie niet heel erg goed. Maar neem de VTB Bank [grote Russische bank met vertakkingen in Amsterdam]. Die heeft de reputatie corrupt te zijn en komt voor in corruptieonderzoeken van Russisch oppositieleider Aleksej Navalny.

„Het is belangrijk dat Nederland maatregelen neemt om bedrijven met een discutabele reputatie tot transparantie te bewegen. Het is effectief om bedrijven die slechte dingen doen aan de schandpaal te nagelen. Het feit dat ze die slechte dingen elders doen, mag ze niet vrijwaren van het afleggen van verantwoording in Nederland.”

In het witwasschandaal rond ING speelde de Russische telecomprovider Vimpelcom een hoofdrol. De Nederlandse reactie is: ‘We kunnen het niet alleen, want de aanpak moet Europees’. Wat vindt u van die reactie?

„Het klopt dat grensoverschrijdende corruptie op nationaal niveau moeilijk te bestrijden is. Daarom is een Europese aanpak ook belangrijk. Alleen gebeurt er in Brussel op dat vlak niet genoeg. Landen zijn te druk met het behartigen van de belangen van hun eigen bedrijven.

„Een inspirerend voorbeeld van hoe het ook kan, zie ik op een heel ander terrein: kijk hoe de Europese Commissie het onlangs aandurfde om een fusie te verbieden tussen de treinbedrijven van het Duitse Siemens en het Franse Alstom. Zo moeten Europese financiële toezichthouders ook het witwassen kunnen aanpakken.”

Wat kan de Europese Centrale Bank (ECB) anders doen?

„Mario Draghi [de afzwaaiende ECB-president] heeft het geweldig gedaan, maar stelde zich op als technocraat. Zijn opvolger Christine Lagarde heeft zich bij het IMF veel politieker opgesteld. Ze sprak bijvoorbeeld over het belang van governance [transparant bestuur] en maakte dat onderdeel van de macro-economische landenbeoordelingen die het IMF ieder jaar publiceert. Als zij bij de ECB ook blijft hameren op goed bestuur kan dat bijdragen aan de strijd tegen witwassen.”

U zegt dat corruptie voor Rusland een instrument is om Europa te ondermijnen. Hoe bedoelt u dat?

„Internationale corruptie is voor het Kremlin een onderdeel van de politieke strategie. Ten eerste creëert het legitimiteit in de ogen van het eigen publiek. De Russische overheid kan zeggen: ‘Wij zijn misschien corrupt, maar iederéén is corrupt’. Dit is echt een heel belangrijk argument in het Russische narratief. Poetin zal iemand als ‘Gerhard Schröder [voormalig Bondskanselier en huidig topman bij Gazprom] niet rechtstreeks als corrupt aanwijzen. Hij zal juist zeggen: kijk, Schröder werkt met ons, hij accepteert onze integriteitsstandaard. De Russische propaganda kan dat daarna herhalen.

„Ten tweede probeert Rusland het buitenlandbeleid van Europese landen te beïnvloeden. Zoals in Italië, waar vicepremier Matteo Salvini een Rusland-adviseur heeft met een adviesbedrijf in Rusland. Journalisten verdenken deze Gianluca Savoini ervan geld heen en weer te schuiven tussen Moskou en Rome.”

Wat wil Rusland bereiken?

„Het is in Poetins belang om te laten zien dat Europa in verval is. Moskou doet veel liever apart zaken met Europese lidstaten om tweedracht te kunnen zaaien en zelf sterker te worden. Het ondermijnen van Europa is een belangrijk doel. En dat is precies wat corruptie doet.”

Hoe kan Europa als geheel meer eenheid uitstralen?

„De benoeming van de Roemeense corruptiebestrijder Laura Kövesi tot baas van het Europese Openbaar Ministerie is een voorbeeld van een heel goed antwoord. Ook moet er meer onderzoek gedaan worden naar corruptie in landen als Roemenië en Hongarije, zoals Europees anticorruptiebureau OLAF heeft gedaan. Corruptie in Hongarije is enorm, tegelijk is het een van de grootste ontvangers van Europese subsidies. Die subsidies zijn voor Hongarije als een rijke oliebron. Ik ben voorstander van het ontwikkelen van Hongarije, maar als ik de corruptierapporten lees, dan herken ik daarin geen Europese lidstaat.”

Zijn sancties tegen individuen effectief volgens u? We doelen op de ‘Magnitskiwet’, in de VS en andere landen aangenomen om mensenrechtenschenders aan te pakken en hun tegoeden te bevriezen.

„De Magnitskiwet is heel effectief, oligarchen háten die! In 2012 publiceerde Poetin een document waarin hij het bestrijden van dergelijke sanctiemaatregelen tot een van de prioriteiten maakte van zijn buitenlandpolitiek. De Russische overheid doet er alles aan om oligarchen uit de problemen te halen. Zo is er een wet aangenomen die bepaalt dat personen die op sanctielijsten staan recht hebben op speciale behandeling, zoals belastingvoordelen.”

De Tweede Kamer drong in 2011 aan op Magnitskisancties. Het kabinet wil alleen in EU-verband optreden.

„Het feit dat corrupte Russische officials nog steeds welkom zijn in landen als Nederland versterkt het Russische narratief dat Europa geen haar beter is. Het is in ieders belang dat individuen die mensenrechten schenden niet welkom zijn in Europa.”

Lees ook het onderzoek van NRC: Dubieuze geldstromen uit Rusland komen uit bij Nederlandse bedrijven en banken