Coalitie verbergt onmin – voor nu

Lees ook: Laat zien dat je met veel bent en verstoor de openbare orde

Voor het stikstofprobleem valt geen list meer te bedenken, merkte William Moorlag (PvdA) op. „Maar voor dit debat lijkt wél een list verzonnen te zijn.” Kort geleden ging de coalitie nog rollend over straat vanwege onenigheid in de zoektocht naar een oplossing voor het probleem dat PAS, Programma Aanpak Stikstof, heet. Donderdagavond tijdens een debat in de Tweede Kamer bleek dat de coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie een niet-aanvalsverdrag hebben gesloten.

Natuurlijk bleef de oppositie met genoegen hameren op de tegenstelling binnen de coalitie. Sinds vorige maand pleit Tjeerd de Groot (D66) voor een halvering van de veestapel om de stikstofuitstoot terug te dringen. Verplichte sluitingen van boerenbedrijven sluit hij niet uit, zei De Groot in een interview met de Volkskrant. VVD en CDA zijn daar faliekant tegen omdat een deel van hun achterban bestaat uit boeren.

Het verschil van mening ligt gevoelig en leidde al tot veel venijn binnen de coalitie. „Politieke profilering over de ruggen van de boeren”, vatte SP’er Frank Futselaar het gedrag van de coalitie samen. „Stuitend”, was zijn conclusie. „De coalitie kibbelt en stribbelt”, vulde Moorlag aan.

Vorige week kwam Tjeerd de Groot tijdens de behandeling van de landbouwbegroting voortdurend in botsing met zijn coalitiepartners Jaco Geurts (CDA) en Helma Lodders (VVD). Lodders verweet De Groot „proefballonnen” en „studentenkamertheorieën” te verspreiden. En toen De Groot in hetzelfde debat een voorstel deed om drijfmest, een bron van veel stikstofuitstoot, te verbieden, snelde Geurts naar de interruptiemicrofoon: „Ik accepteer níet dat er een drijfmestverbod komt.”

Behoefte aan eenheid

Zoveel publiek geruzie was niet de bedoeling, werd vervolgens binnen de coalitie afgesproken. Een dag later, bij de voortzetting van het debat, klonk De Groot al stukken milder en hielden ook CDA en VVD zich in. Aan het eind van de week schortte Friesland als eerste provincie zijn stikstofregels op, een beslissing die deze week door meer provincies gevolgd werd en de behoefte aan eenheid binnen de coalitie alleen maar groter maakte.

Maar Mark Harbers, de oud-staatssecretaris van Justitie en Veiligheid die na zijn aftreden weer Kamerlid werd en nu namens de VVD het woord voert in het stikstofdossier, dropte dit weekend een nieuw bommetje. In een interview in het AD betoogde hij dat inkrimping van de veestapel echt niet nodig is. Hij heeft zijn hoop gevestigd op technologische foefjes zoals luchtwassers, waarmee boeren de stikstofuitstoot die vrijkomt in hun stal kunnen dempen.

Tijdens een debat dat geheel gewijd was aan de stikstofproblematiek bleef donderdagavond nieuw gebakkelei uit, al hielden de coalitiepartijen alle vier hun eigen, afwijkende verhaal. Natuurlijk bleef Jaco Geurts zeggen dat híj gedwongen krimp niet gaat meemaken. Harbers herhaalde zijn verhaal van afgelopen weekend. Carla Dik-Faber (ChristenUnie) wil boeren niet dwingen te stoppen, het moet een „vrijwillige keuze” blijven. Tjeerd de Groot herhaalde zijn gewraakte halveringsvoorstel, met een pleidooi voor natuurbescherming: „Planten en dieren trekken niet naar Den Haag en blokkeren geen wegen. Zij sterven in stilte.”

Tjeerd de Groot verkondigt al weken dat hij als enige het „ eerlijke verhaal” vertelt. Forse krimp van de veestapel is volgens hem de enige manier om de stikstofuitstoot voldoende omlaag te brengen zonder boeren naar de mond te praten.

Eerlijk of niet, het is een verhaal dat de andere drie coalitiepartijen veel moeilijker aan hun achterban kunnen verkopen. Daarom blijven CDA en VVD zoeken naar manieren om de pijn te verzachten. Zo wijzen ze erop dat sinds 1990 de totale stikstofuitstoot al met tientallen procenten is afgenomen, mede dankzij innovaties in de landbouw.

Geen aantrekkelijke alternatieven

Voor de VVD geldt dat de meeste alternatieven voor een forse inkrimping van de veestapel niet veel beter zijn. Bouwbedrijven benadelen, een verlaging van de maximumsnelheid, de luchthavens Schiphol of Lelystad begrenzen: alle uitwegen in het stikstofdossier leiden naar een nederlaag voor de grootste regeringspartij. Daarom maande Harbers donderdagavond vooral geen overhaaste beslissingen te nemen.

Eerder op de dag voerde minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, ChristenUnie) een overleg met de gedeputeerden van alle provincies. Die voelden zich in de steek gelaten nadat het kabinet en de coalitie hun afkeuring uitspraken over het strengere stikstofbeleid dat de provincies wilden hanteren.

Met hun nieuwe stikstofregels hadden de provinciebesturen de verlening van vergunningen voor bouwprojecten en andere activiteiten weer willen opstarten. Maar nu veel provincies hun regels weer hebben ingetrokken, ligt het vergunningenstelsel opnieuw stil.

Schouten nam donderdag deels de schuld op zich voor de ontstane verwarring. Met juridische experts en de provincies wil ze uiterlijk voor 1 december een uitweg vinden uit de impasse. Die moet eerlijk zijn voor de boeren en effectief genoeg qua stikstofreductie om de toets van de rechter te overleven.

Ondanks de centrale rol die Schouten speelt in het stikstofdossier bleef de minister donderdag redelijk buiten schot. De ergernis bij de meeste oppositiepartijen richtte zich op de gespeelde eendracht van de coalitie en op de traagheid waarmee het kabinet tot nu toe met het probleem omgaat.

Maar voor de coalitie lijkt vertraging de minste zorg. Harbers: „1 december, het klinkt ver weg, het is over een week of zes.”