Rudy Giuliani en het ‘Wilde Oosten’

In het kantoor van Paul Manafort in Kiev huist tegenwoordig een café met de naam ‘Bloemetjesmaffia’. Van een met planten begroeide bar lopen jongens en meisjes met glazen Aperol Spritz naar het terras voor de deur. Voor het statige pand waar de Amerikaanse lobbyist en Trump-vertrouweling de afgelopen jaren miljoenen verdiende, genieten ze van de najaarszon.

Even verderop, aan de statige Chresjtsjatik-boulevard, ligt het kantoor van de burgemeester van Kiev, de oud-bokser Vitali Klytsjko. Hier deed Trumps advocaat Rudy Giuliani goede zaken als adviseur voor de in 2014 gekozen burgemeester. Klytsjko was, zo blijkt, slechts een van de vele Oekraïense cliënten van Giuliani, wiens activiteiten in het land teruggaan tot 2008. Deze week zei Giuliani een half miljoen dollar (450.000 euro) te hebben verdiend met advieswerk voor een vorige week in de Verenigde Staten gearresteerde Oekraïens-Amerikaanse zakenman, Lev Parnas. Achter de schermen blijkt hij deals te hebben gesmeed met Oekraïense oligarchen en met de corrupte ex-hoofdaanklager en oud-minister van Binnenlandse Zaken Joeri Loetsenko.

Lees ook: Was het telefoontje tussen Trump en Zelensky ‘gepast’?

Giuliani en Manafort zijn twee hoofdpersonen in het almaar uitdijende ‘Oekraïne-schandaal’ dat het einde kan betekenen van Trumps presidentschap. Het zijn twee mannen die uitstekend hun weg wisten te vinden in de schimmige wereld van consultants, adviseurs en mannetjesmakers die sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie floreert in Oekraïne. Manafort kwam door zijn machinaties ten val en zit nu een gevangenisstraf uit in de VS. Giuliani komt steeds verder in het nauw. Wat zoeken Amerikanen als deze twee eigenlijk bij de gehaaide oligarchen van Kiev, bij Oekraïense politici en hun adviseurs? En hoe werkt deze wereld van deals, intriges en belangenverstrengeling?

Polittechnoloog

Met een eigen vakbond, lobby-cursussen en prijzen zijn consultants in Kiev oververtegenwoordigd. Maar schijn bedriegt, zegt de 38-jarige Oleksandr Nojnets. „Een echte polittechnoloog houdt niet van spotlights.”

De 38-jarige Nojnets houdt het midden tussen een dandy, een punker en een traditionele kozak. Zijn zwarte manen verdwijnen in een paardenstaart, hij draagt een driedelig pak in blauwpaarse ruit. Hij kent het wereldje van deals, verkiezingsmanipulatie en lastercampagnes van binnenuit.

Na jaren advieswerk voor Oekraïense parlementariërs en presidenten begon hij vorig jaar een eigen partij, ‘Democratische Bijl’. Daarmee is hij zijn eigen cliënt geworden. In zijn kantoor, een ruime kelder, vertelt hij over zijn vak.

De gemiddelde post-Sovjetpoliticus zit niet voor zijn ideeën in de politiek, maar voor het geld, legt Nojnets uit. „Gewoonlijk is het iemand die in de jaren negentig een som geld heeft gestolen en daarmee een zetel in het parlement heeft gekocht.” Maar eenmaal in het parlement heeft hij geen idee wat hij moet doen. „Hij rent van a naar b en kraamt ondertussen allemaal onzin uit, terwijl om hem heen journalisten cirkelen met vragen waarop hij geen antwoord heeft.”

Daar komt de slimme consultant van pas die in post-Sovjetkringen bekend staat als ‘politiek technoloog’. „De polittechnoloog voorziet de ondoordachte woorden en daden van de politicus van een diepere betekenis.” Verstaat hij zijn vak, dan kan hij namens zijn cliënt tegenstanders uitschakelen, verkiezingen winnen en toegang verwerven tot meer geld en macht.

Om dat te bereiken heeft de adviseur twee instrumenten tot zijn beschikking, vertelt Nojnets: witte en zwarte pr. „Bij witte pr prijs je je cliënt aan bij zijn publiek. Je zegt: ‘jongens, deze man is geweldig, stem op hem!’” Nojnets houdt er niet van. „In feite sta je gewoon te liegen op andermans kosten. Daarbij heb ik weinig achting voor mijn cliënten en geen zin om ze de hemel in te prijzen”. Daarom geeft hij de voorkeur aan ‘zwarte pr’, waarbij de tegenstander wordt aangevallen. „Bij zwarte pr kun je vrijwel altijd de waarheid spreken. Je zegt tegen de kiezer: ‘Zie, onze tegenstander is een klojo en wel hierom’.” Zwarte pr is met afstand de populairste vorm van ‘politieke technologie’ in Oekraïne.

In de jaren negentig bedienden Oekraïense politici zich doorgaans van Moskouse polittechnologen, vertelt de consultant. Maar toen Poetin daar aan de macht kwam, verschrompelde het politieke leven en daarmee het aantal Russische mannetjesmakers. Moderne Amerikaanse consultants vonden hun weg naar Kiev. Zoals Paul Manafort, die in de regio over uitstekende connecties kwam te beschikken.

„Net als in Washington bruist en borrelt Oekraïne van de politiek, en ook hier houden we van theater”. Nojnets heft zijn armen in een triomfantelijk gebaar. „Hier heerst het Wilde Westen – het Wilde Oosten als je wilt.” Hij ziet de vraag naar politiek consultants in Oekraïne al jaren stijgen.

Karaktermoord

Jason Jay Smart kan dat beamen. De consultant werkte jarenlang in Washington. Naar eigen zeggen voor presidentiële campagnes, al kan hij „wegens vertrouwelijkheidsclausules” geen namen noemen. In 2015 zette Smart een kantoortje op in Kiev. De motivatie was vooral financieel. „In Washington verdien je misschien 5.000 dollar per maand, nauwelijks genoeg om je kosten te dekken”, vertelt hij telefonisch vanuit Washington. Daarbij is het tijdsbestek om te verdienen kort en zitten consultants tussen verkiezingscampagnes door vaak zonder werk. „In Kiev verdien je algauw 9.000 dollar, en het leven is er stukken goedkoper”. Ook Smart, die zichzelf aanprijst als ‘expert in karaktermoord en reputatieschade’, zag de vraag naar consultants in Oekraïne stijgen. „En het vak is zo simpel”, lacht hij. „Je hebt maar drie elementen nodig: een slachtoffer, een uitvoerder en een publiek.”

Lees ook: ‘Medewerkers Witte Huis gevraagd telefoontje Zelensky te verwijderen’

Ook Serhi Lesjtsjenko kent het klappen van de zweep. De voormalig journalist, parlementariër en adviseur van president Zelensky is een van de mensen die het Oekraïne-schandaal aan het rollen bracht. Hij bracht in 2016 documenten naar buiten waaruit deals bleken tussen de corrupte, door Rusland gesteunde oud-president Janoekovitsj en Manafort, op dat moment Trumps campagneleider. Dit voorjaar kreeg Lesjtsjenko ook te maken met Giuliani. Trumps advocaat viel hem op Fox News hard aan en noemde hem een ‘vijand van president Trump’.

Gehuld in een kanariegele coltrui ploft de boomlange ex-parlementariër neer op een bank in een hip restaurant. Onder het bestellen van een gebakje steekt hij opgewonden van wal. „Ik word in iedere dagvaarding tegen Giuliani genoemd. Ik wil graag getuigen voor het Congres. Maar niemand nodigt me uit. Als buitenlander beteken ik niet veel voor de Amerikaanse justitie”. Hij is woest op Giuliani. Diens aanval leidde tot zijn (vrijwillige) vertrek uit Zelensky’s team. Naar eigen zeggen om deze aan het begin van zijn presidentschap niet op ramkoers te brengen met het Witte Huis.

Lesjtsjenko vermoedt dat de Republikeinse aanvallen tegen hem zijn ingefluisterd door zijn aartsvijand, de voormalig openbaar aanklager Joeri Loetsenko, die hij al jaren kritiseert vanwege diens rol in allerlei corruptieaffaires. Loetsenko, zo is gebleken, deed zaken met Giuliani. Vanuit Kiev hielp hij Republikeinse samenzweringstheorieën te onderbouwen. Lesjtsjenko begint driftig door zijn telefoon te scrollen, steekt die dan triomfantelijk de lucht. Het scherm toont een foto van hem naast een grijnzende Giuliani.

Sinds de val van de Sovjet-Unie stutten de Amerikaanse overheid en civil society de Oekraïense economie en samenleving met flinke subsidies. Na de annexatie van de Krim belandden de Amerikaanse relaties met Rusland op een dieptepunt en werd Oekraïne een cruciale bondgenoot in het Rusland-beleid van de VS. In ruil voor hervormingen ontvangt Kiev giften, leningen en militaire assistentie.

Bijproduct van die intensieve bilaterale relaties is dat oligarchen en politici ook gebruik maken van die betrekkingen om hun politieke of persoonlijke belangen te behartigen.

De dit voorjaar aangetreden Oekraïense president Volodymyr Zelensky mag zich presenteren als outsider, ook zijn team blijkt niet ongevoelig voor het spel. Eerder dit jaar werd bekend dat een Amerikaanse lobbyist 70.000 dollar betaalde aan een Amerikaans pr-bureau voor het ‘verhogen van Zelensky’s profiel’. Deze Marcus Cohen bleek goed contact te hebben met Zelensky’s rechterhand Ihor Bakanov, sinds kort baas bij de Oekraïense geheime dienst. Cohen verklaarde later het geld uit eigen zak te hebben betaald, uit bewondering voor Zelensky. Of dat zo is, moet blijken.

Lesjtsjenko oordeelt mild over zijn politieke bondgenoot. „De president had die pr-actie niet nodig, journalisten stonden al rijen dik voor zijn deur.”

Onderonsjes

Hoe gaat de Oekraïense justitie om met het moeras van onderonsjes en laster? Tot voor kort deed de rechterlijke macht vrolijk aan de Republikeinse intriges mee, zo blijkt. Joeri Loetsenko – en zijn eveneens van corruptie beschuldigde voorganger Viktor Sjokin – lieten zich voor Giualiani’s karretje spannen en sloten heimelijk corruptieonderzoeken.

Lees ook: Wat deden de Bidens in Oekraïne?

In een land waar aanklagers zich gedragen als dealmakers zijn onafhankelijke corruptiejagers onmisbaar om de waarheid boven tafel te krijgen. Iemand als Daria Kalenjoek, directeur van het Anticorruptie Actie Centrum in Kiev, dat sinds de Majdanrevolutie corruptie onderzoekt en meedenkt over justitiële hervormingen. Op vrijdagavond houdt ze interview na interview om uitleg te geven over de complexe intriges in de Oekraïne-affaire. „Het kantoor van de openbaar aanklager is de hoeksteen van corruptie”, luidt haar oordeel. De afgelopen jaren deed Kalenjoeks team onderzoek naar de zaken die nu een rol spelen in het Amerikaanse impeachmentonderzoek. Ze is woedend over de lastercampagnes tegen Oekraïne in de VS.

Trump lijkt het allemaal niet te deren. In zijn gewraakte telefoontje met president Zelensky dat het schandaal aan het rollen bracht, noemde hij de van corruptie beschuldigde Sjokin „een geweldige aanklager”. Tegen Loetsenko loopt een onderzoek. De oud-aanklager heeft Oekraïne inmiddels verlaten. Hij moest voor een taalcursus dringend naar Londen.