‘Ik hou ervan om de dingen te laten zien zoals ze zijn’

„Is het transgender-element een beslissende factor geweest om de foto te maken?”, vroeg de jury zich af. „Het beeld is zo krachtig en sterk dat je pas in de tweede oogopslag ziet dat het om een jongen gaat en niet om een meisje – wat het zwemtopje suggereert. Het gezicht en de blik springen eruit en zijn erg indringend. Het is bijzonder hoe dit kind op zo’n jonge leeftijd al zo krachtig in dit thema staat.”

Nadat ze twee jaar geleden de NRC Fotowedstrijd al eens won met haar foto ‘Grote broer’ wint Colette Lukassen uit Nijmegen nu met ‘Emma’ voor de tweede keer de vakjuryprijs. En ja, het transgender-element was voor haar inderdaad hét argument om de foto te maken. „Ik was op Facebook bevriend met haar moeder door een eerder project dat ik deed over kinderen met sproeten. Toen ik las dat haar zoontje Gijs op school voortaan Emma zou gaan heten en meisjeskleren mocht dragen, heb ik weer contact met haar gezocht.”

In eerste instantie was het de bedoeling om Emma eenmalig te fotograferen. Maar al snel rees het plan om er een serie van te maken. Moeder en Emma vonden het allebei een goed idee. „Emma is een meisje dat toevallig in het lichaam van een jongen is geboren. Op haar vijfde jaar zei ze tegen haar moeder: ‘Als ik naar bed ga ben ik een meisje, maar als ik wakker word, heb ik weer een piemel.’ Ik wil laten zien dat het geen keuze is, maar een gevoel. En dat gevoel zit bij haar heel diep.”

Spannend meisje

Sinds twee jaar rijdt Lukassen gemiddeld één keer in de twee maanden van haar woonplaats Nijmegen richting Amersfoort, waar de inmiddels 11-jarige Emma woont. „Ze is een spannend meisje, heel zelfverzekerd. Weet precies wat ze wil. Ze staat graag in de belangstelling en vind het helemaal niet erg om gefotografeerd te worden. Het mooie is dat ik merk dat ik in de loop der tijd dichter bij haar kan komen.”

Zo is ook deze foto ontstaan. „We hadden eerste een serietje gedaan bij het zwembad in de tuin. Daarna wilde ze wegrennen en spelen. Logisch, dat kind wil d’r energie kwijt. Ik hield haar nog heel even tegen en dan staat ze daar: ‘Duurt het nog lang? Ben je nou klaar?!’ Ook de momenten dat ze eigenlijk niet meer wil, zijn mooi. Je kan het welbeschouwd ook nauwelijks poseren noemen. Het was meer een kwestie van snel reageren en kijken of de compositie een beetje klopt. Maar je ziet haar nu wel echt zoals ze is.”

Gevoelsonderzoek

Portretten – het is eigenlijk het enige wat Lukassen maakt sinds ze een jaar of acht geleden serieus begon te fotograferen. Zo produceerde ze series over oorlogsgetuigen en over verslaafde daklozen (‘Ogen van mijn stad’). Toen ze zich afvroeg of ze misschien zelf een pleegkind in hun gezin zouden kunnen opnemen, maakte ze de serie ‘Gelijke genen’. „Om te onderzoeken of je net zoveel van iemand kan houden die wel gevoelsmatig dicht bij je is, maar niet dezelfde genen heeft als jij. En zou ik dat gevoel in een portret kunnen stoppen?”

Het zijn niet de eenvoudigste onderwerpen die ze kiest. „Het zijn dingen die me raken, waar ik nieuwsgierig naar ben. Daar duik ik in, stel er vragen over.” Zoals ook transgenderisme. „Nu is het een hot item, maar nog lang niet overal geaccepteerd. Daar wil ik dan wat mee doen. Laten zien dat zo’n kind in een warme en veilige omgeving kan opgroeien en mag zijn wie en wat ze is.”

Waarom lachen?

Ze maakt ook best veel ‘gewone’ portretten, vertelt ze – vrijwel altijd in zwart-wit – maar je zal op haar foto’s zelden iemand zien lachen. „Dat vind ik zo gemaakt. Ik hou ervan om de dingen te laten zien zoals ze zijn. In werkelijkheid lachen mensen op een dag ook maar heel weinig. Waarom dan wel lachend op de foto? Moeders willen ook altijd dat hun kind lachend op de foto staat, om te laten zien dat het gelukkig is. Ik vind het veel mooier als iemand in gedachten is. Dan zie je veel meer wie diegene echt is.”

Lukassen draagt het predicaat Bondsmeesterklasse van de Fotobond, wat wil zeggen dat ze tot de top van de Nederlandse amateurfotografen behoort. „Dat motiveert én is goed voor je ego.” Ze heeft niet de ambitie om professioneel als fotograaf te gaan werken. Ze heeft tenslotte een „hele leuke baan” als docent en coach in het mbo. Maar toch. „Als de krant een keer belt of ik een mooie, inhoudelijke portretserie wil maken, zeg ik daar geen nee tegen, natuurlijk.”

Het thema van de maand oktober is ‘Nederland onderweg’. Inzenden en stemmen kan tot 1 november 17:00 uur op nrc.nl/fotowedstrijd.