Ronduit onheilspellend klinkt het rond planeet Saturnus met zijn ringen. De geluidsgolven die de Cassini-ruimtesonde er ooit registreerde zijn spookachtig; sinister ruisen en blazen. Online, bijvoorbeeld op het Soundcloud-kanaal van NASA, zijn tal van geluidsfragmenten van trillingen en geluiden uit de ruimte te beluisteren. „Daar is van alles in te horen”, zegt jazzmuzikant Rik Cornelissen. „Ritmes. Melodieën. Diverse tonen.”
Hij baseerde er de muziek op voor zijn band Trifid, een jazztrio met een klassieke muziekbasis en een grote tango-affiniteit. Zo is Sounds of Interstellar Space onder andere geïnspireerd op geluidsgolven die zijn opgevangen op de Cassini-Huygens-missie die vanaf 2004 planeet Saturnus en zijn manen bestudeerde.
Fascinerend materiaal, aldus Cornelissen. „Bij een van de manen hoor je wind suisen. Bij Saturnus klinkt een soort ambulance-sirene. Toen de sonde op Titan landde werden rare echo’s doorgezonden. En een soort geluid als een hartslag. Het komt in ons stuk als ritme terug, de contrabas pakt die hartslag over.”
Noem het gerust ‘atmosferische’ jazz van Trifid, bestaande uit accordeonist Cornelissen, vibrafonist Vincent Houdijk en contrabassist Maciej Domaradzki. Ze laten het horen tijdens een Sounds of Interstellar Space-tournee van zo’n vijftien concerten in sterrenwachten en planetaria, die gecombineerd worden met lezingen.
Trifid speelt ‘Gravity’ bij Vrije Geluiden:
Spelen in sterrenwachten
De fascinatie van Cornelissen voor het heelal begon zo’n zes jaar geleden. „Ik kocht een filmbox met zo’n honderd uur aan documentaires. Daar raakte ik door bevangen. Al is het echt moeilijke stof, ik ben geen natuurkundige natuurlijk.”
Ging het zijn voorstellingsvermogen ver te boven, dan pakte hij zijn instrument weer op. „Ik improviseer, ik heb altijd wel muziek in mijn hoofd. Er kwamen heel andere dingen uit dan normaal. Het oneindige, het ongrijpbare bracht me iets nieuws.”
Trifid bracht eind 2018 het album Dreamscape uit. Vijf nummers daarvan, zoals ‘Secrets of the Moon’, ‘Earth’ en ‘Gravity’, gaan deel uitmaken van de komende tournee. Cornelissen: „Na afloop van onze optredens kregen we vaak inhoudelijke vragen over het heelal. Toen kregen we een idee: misschien moeten we kennis en muziek gaan combineren. Ik ben contact gaan zoeken met astronomen.” Astrofysicus Claudia Mignone, werkzaam bij ESA/ESTEC, was direct enthousiast. „Via haar netwerk is naast onze muziek een heel programma van lezingen ontstaan.”
De ruimte inspireert pop- en jazzmuzikanten natuurlijk al lang. Neem Pink Floyd, David Bowie en John Coltrane in de jaren zeventig – zeker de maanlanding of Apollo-missies spraken tot de verbeelding. Recentelijk voerde het ensemble Asko|Schönberg een compositie over ruimteafval uit. Astronaut André Kuipers ‘vierde’ deze zomer de maanlading met het Symfonieorkest Vlaanderen.
Op reis naar ander sterrenstelsel
Het trio Trifid rekent in de sterrenwachten en planetaria op zowel muziekliefhebbers als sterrenkundigen. „We beginnen de optredens dicht bij onszelf, op aarde. We zoemen met beelden uit en nemen het publiek mee op reis via het zonnestelsel naar een volgend sterrenstelsel. Tussen de muziek door diepen vooraanstaande astronomen bepaalde aspecten uit van de sterren, planeten en de andere fenomenen achter onze composities.”
Het grootse en oneindige van het heelal maakte dat de drie musici eigenlijk minimaler spelen dan normaal, stelt Cornelissen vast. „We scheppen langgerekte klankwerelden tussen klassiek, jazz en hints van tango. Onze instrumenten hebben er veel mogelijkheden voor. Op accordeon en vibrafoon kun je klanken goed lang laten ‘liggen’, terwijl er binnen die klanken nog veel beweging kan zijn.”
De muziek in Sounds of Interstellar Space is onderzoekend en ruimtelijk, zonder de ruimtegeluiden rechtstreeks te kopiëren, zegt Cornelissen. Het heelal is ‘slechts’ inspiratiebron. „Zoals in ‘Secrets of the Moon’. Dat gaat puur over wat ik van de maan afweet. En wat gewoon helemaal níét.”