Oproep voor direct pinnen bij DNB

Een bankpas met daarop een afbeelding van het hoofd van centrale bankier Klaas Knot en een appje op je telefoon met het logo van De Nederlandsche Bank (DNB). Als het aan de economen van denktank Sustainable Finance Lab ligt, lopen binnenkort 10.000 mensen in Nederland rond met een bankpas en een app die rechtstreeks toegang geeft tot een bankrekening bij DNB. Direct betalen of sparen met publiek digitaal geld van de centrale bank, in plaats van met private digitale euro’s van de commerciële banken.

Central bank digital currency, zoals het rechtstreeks toegang geven van burgers tot digitaal centralebankgeld wordt genoemd, is een uiterst actueel onderwerp. In Zweden experimenteert de centrale Riksbank al met de e-krona voor burgers, en ook elders is het debat gaande. Frankrijk en Duitsland steunen een publiek digitaal alternatief voor de eerder dit jaar aangekondigde private digitale munt libra van Facebook. En de koepel van centrale banken, de Bank voor Internationale Betalingen (de BIS), stelde afgelopen zomer dat de noodzaak voor een centrale bank om eigen digitaal geld te ontwikkelen snel naderbij komt, nu de private sector de markt aan het ontginnen is.

Het Nederlandse debat over de toekomst van het geldstelsel kreeg begin dit jaar een belangrijke impuls met het rapport Geld en Schuld van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Daarin werd onder meer geconstateerd dat tien jaar na de financiële crisis de Nederlandse economie door de hoge private schulden en het geconcentreerde bankenlandschap nog steeds hypergevoelig is voor economische schokken. De WRR deed aanbevelingen: voor een stabieler geldstelsel, voor een publiek alternatief voor commerciële banken en voor een rem op de schulden.

Veilig alternatief

Die aanbevelingen neemt het Sustainable Finance Lab (SFL), een club onafhankelijke economen en academici, nu over. In een deze week verstuurde brief aan de vaste Kamercommissie voor Financiën vraagt het SFL de politiek om nu ook echt werk te maken van de aanbevelingen van de WRR. Dirk Bezemer, hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Groningen en lid van SFL: „De analyse van de WRR is helder en die delen wij ook: tien jaar na de crisis is er nog weinig gebeurd om het stelsel robuuster te maken. Daarbij komt de snelle digitalisering, mede gevoed door de aankondiging van Facebook om met een eigen digitale munt te komen. Er moet iets gebeuren en de reactie van het ministerie van Financiën is tot nu toe teleurstellend.”

Tien jaar na de crisis is er nog weinig gebeurd om het stelsel robuuster te maken

Dirk Bezemer hoogleraar economie

Het voorstel om burgers rechtstreeks toegang te geven tot het loket van de centrale bank is een van de meest vergaande ideeën van het SFL. Bezemer: „Het gebruik van cash geld loopt snel terug in Nederland, sneller dan in veel andere landen. Dat vergroot de noodzaak van een publiek verankerd alternatief voor sparen en betalen. Wij roepen de politiek nu op om DNB te vragen een experiment te starten met zo’n veilig alternatief, in de vorm van digitaal centralebankgeld. Geef 10.000 mensen langere tijd toegang tot dat loket en ga kijken hoe mensen gebruikmaken van dat alternatief, bestudeer onder welke voorwaarden het zou kunnen, hoeveel geld ze aanhouden op die rekening, en houd ook goed in de gaten hoe de commerciële banken erop reageren.”

Commerciële banken, en ook De Nederlandsche Bank zelf, zijn zeer terughoudend als het om eigen digitaal centralebankgeld gaat. Zij vrezen dat het hebben van zo’n ultraveilig alternatief in periodes van crisis tot een gigantische bankrun zal leiden: burgers gaan hun geld in tijden van paniek weghalen bij de commerciële banken en het massaal stallen bij de centrale bank. Dat vergroot de instabiliteit van het systeem eerder dan dat het haar verkleint, is de redenering.

Bezemer heeft weinig op met die denkwijze, net als de WRR trouwens. „Het hebben van een publiek alternatief voor privaat geld kan juist disciplinerend werken op commerciële banken. Zij zullen zelf ook willen aantonen veilig te zijn, en daarom hun buffers gaan verhogen. Dat maakt het stelsel robuuster en dat is precies de bedoeling. Daarbij: als er een publiek alternatief voor sparen en betalen is, zijn overheden in ieder geval niet meer gedwongen commerciële banken te redden omdat anders het betalingsverkeer wegvalt. Het zou een nieuw element worden in het financiële systeem, een waarmee de centrale bank een extra kanaal krijgt om direct invloed op de economie uit te oefenen, in elk geval via de rente. Elke innovatie heeft risico’s, maar niets doen is geen optie.”

Zelfregulering

Bezemer erkent dat de huidige periode van negatieve rentes de zaak voor digitaal centralebankgeld compliceert. Welke rente zou de centrale bank moeten rekenen op de spaar- en betaalrekening? „Dit zijn zaken die bij het experiment naar boven moeten komen. Ik kan me voorstellen dat ze een marktconforme rente bieden, vergelijkbaar met de commerciële banken. Het in stand houden van een systeem voor cash geld kost ook veel, dus waarom zou het in stand houden van een publiek alternatief niet ook wat mogen kosten?”

Overigens zijn er naast digitaal centralebankengeld ook nog andere manieren om het publieke belang in het financiële bestel te versterken, zoals schatkistbankieren (rechtstreeks bij de staat sparen en betalen) of een herintroductie van de oude publieke Postbank. Het SFL bepleit een commissie die de voor- en nadelen daarvan op een rijtje gaat zetten. Los van de proef met digitaal centralebankengeld pleiten de SFL-economen ook voor verdere versterking van de financiële sector en het afbouwen van de private schuldenlast, met name door het verhogen van kapitaalvereisten van banken.

Zo willen zij een wettelijke verankering voor de door de WRR voorgestelde maatschappelijke adviesraad bij banken, vergelijkbaar met de cliëntenraden bij zorginstellingen. Zo’n raad moet betrokken worden bij grote besluiten van de bank en daarover een zwaarwegend advies kunnen geven. Bezemer: „Het kabinet laat het initiatief daartoe nu volledig bij de banken, maar die blijven sturen op dubbele groeicijfers voor de aandeelhouders. We lopen tegen het oude en wat mij betreft achterhaalde idee van zelfregulering aan. Dat gaat niet meer werken.”

De Tweede Kamer gaat waarschijnlijk later dit najaar in debat met minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) over de toekomst van het financiële stelsel.