‘Trump maakt de wereld minder veilig’

Ze komt een uur te laat. George W. Bush was te gast in het hotel waar ze logeert en net toen ze weg wilde ging het gebouw uit veiligheidsoverwegingen op slot, niemand mocht er in of uit. Ze verontschuldigt zich terwijl ze snel de trap neemt naar de loft van de fotograaf op de vierde verdieping van een oud fabriekspand in New York.

Aan de afspraak zijn discussies met haar medewerkers vooraf gegaan over de locatie, het tijdstip, de fotografie, de gespreksonderwerpen en de auto met chauffeur. De avond van te voren was nog de vraag opgekomen wie zou zorgen voor haar haren en visagie. Samantha Power wordt door haar staf behandeld als een VIP, maar de Harvard-hoogleraar gedraagt zich als een kennis die je al een tijdje niet hebt gezien. Ze gooit haar rugzakje op de grond, neemt plaats in een comfortabele stoel en trekt haar benen onder zich. „Ik zal proberen kort en bondig te zijn”, lacht ze, „maar dat is niet mijn sterkste kant.”

Power was oorlogscorrespondent in Bosnië. Ze won de Pulitzer Prize voor een boek over genocide en de vraag waarom de Amerikaanse overheid nooit op tijd ingrijpt. Ze werkte voor senator Barack Obama en voor diens verkiezingscampagne. Na Obama’s overwinning werd ze lid van zijn Nationale Veiligheidsraad, daarna zijn ambassadeur bij de Verenigde Naties en daarmee lid van de regering. In die dagen was ze ook de zangeres van een VN-band.

Ze publiceerde dit najaar een boek over wat er gebeurt als een vrouw met idealen medeverantwoordelijk wordt voor beleid. Leerschool van een idealist gaat over discussies met Rusland in de VN-Veiligheidsraad, over die keer dat ze in de Democratische voorverkiezingen Hillary Clinton „een monster” noemde. En natuurlijk over de vergaderingen in de Situation Room waar ze net iets te lang bleef drammen over de schending van mensenrechten in het buitenland. „Je werkt op mijn zenuwen”, zei president Obama dan. Ze was voorstander van Amerikaans ingrijpen in Syrië nadat Assad gifgas had gebruikt en was verbijsterd toen Obama op het laatste moment terugdeinsde. Toch schrijft ze met veel begrip over dat omstreden besluit.

Het boek is overrompelend persoonlijk. Haar hele privéleven komt voorbij. De gelukkige jeugd in Ierland, de scheiding van haar ouders, het alcoholisme van haar vader en de enorme dreun die ze krijgt als hij onverwachts overlijdt. Ze denkt dat ze schuldig is aan zijn dood – een last waar ze lang onder gebukt gaat.

Ze beschrijft ook hoe ze jongleert met een zware baan en twee kleine kinderen. Als ze eens met minister van Buitenlandse Zaken John Kerry belt, wil hij weten welke vreemde geluiden hij hoort: ze geeft net dochtertje Rían de borst. Als het zoontje Declan op een dag niet lukt haar aandacht te krijgen terwijl ze belt met het Witte Huis over economische sancties voor Rusland, druipt hij stampvoetend af, al mompelend: „Poetin, Poetin, Poetin… Wanneer is het nou eens Declan, Declan, Declan?”

Op de avond van de verkiezingen in 2016 nodigde ze alle vrouwelijke VN-ambassadeurs uit om samen de verkiezing van de eerste vrouwelijke president van de Verenigde Staten te vieren. Dat Donald Trump zou kunnen winnen, kwam niet in haar op. In januari 2017 trok ze zich met man, kinderen en hond terug in een huis op het platteland. Ze was, vertelt ze, gelukkig dat ze haar leven terug had, dat ze weer zelf mocht autorijden, dat ze niet meer omgeven werd door zes lijfwachten en dat ze eindelijk weer tijd had voor de kinderen. „Tegelijk maakte ik me zorgen over wat Trump zou gaan doen en hoe de toekomst voor die kinderen eruit zou zien.”

Ooit komen de VS er weer bovenop, schrijft ze aan het slot, omdat er altijd een kleine groep mensen is die een politieke omwenteling begint en in de Amerikaanse politiek nooit alles hetzelfde blijft. In de dagen voor het interview zijn miljoenen jongeren voor het klimaat de straat op gegaan en hebben de Democraten een impeachment-onderzoek in gang gezet.

Het moet een mooie week voor u zijn?

„Het klimaatprotest past bij de trend die we hier ook al zagen bij de tussentijdse verkiezingen in 2018 en bij pogingen om tot wapenbeheersing te komen. Mensen zijn het zat en hebben het gevoel dat de politieke klasse niets voor elkaar krijgt, dat ze geen veranderingen bewerkstelligt die echt iets betekenen of misschien wel levens zouden kunnen redden.

„Impeachment valt in een andere categorie. Ik kan geen vreugde putten uit het feit dat onze president, wéér, hulp gezocht heeft bij een andere regering ten behoeve van zichzelf. Ik kan geen vreugde putten uit het feit dat de hele wereld een weergave van een gesprek kan lezen waarin de Amerikaanse president zijn ambassadeur [in Oekraïne, red.] kleineert. Wat zullen andere diplomaten denken als ze zien hoe de president het tapijt onder iemand vandaan trekt?

„Ik was verbijsterd. Ze weten gewoon niet meer wat tegen hen gebruikt kan worden en wat niet omdat de hele cultuur er een is van corruptie en doofpotten, van steekpenningen en leugens.”

Hoeveel schade heeft Trump in de afgelopen drie jaar toegebracht aan de statuur van de VS en het multilaterale overleg?

„Ha! Was het maar drie jaar, het is pas ruim tweeënhalf! De schade is enorm en tegelijk niet te kwantificeren.

Lees ook: Het grote verlangen naar een toekomst zonder Trump

„Hij is enorm omdat we veel tijd verloren hebben terwijl we met klimaatverandering verwikkeld zijn in een race tegen de klok. Hij is enorm als je kijkt naar verzwakking van het fundament onder ons wereldleiderschap. Hij is enorm als je kijkt naar de verzwakking van onze democratie, naar de aanvallen op de media, rechters, immigranten, mensen van kleur.

„De diversiteit van de VS, de vitaliteit van het debat over onze onderlinge verschillen, geeft ons een goed uitgangspunt om op te komen voor mensenrechten, om coalities te smeden om de welvaart van mensen in het buitenland te verbeteren. Maar Trump heeft de wereld minder veilig gemaakt. Door de nucleaire deal met Iran op te zeggen, door te weinig te doen aan de ebola-epidemie in Congo, door onze bondgenootschappen te verzwakken. Als hij denkt dat Poetin en Mohammed Bin Salman betrouwbare vrienden zijn als je eens in moeilijkheden zit, dan is dat een trieste vergissing.”

En de niet-kwantificeerbare schade?

„Zelfs als we weer een Democratische president krijgen, een president dus die niet liegt, die het presidentschap niet gebruikt voor zelfverrijking, die bondgenootschappen smeedt en onze waarden en normen in binnen- en buitenland aanprijst, dan nóg is het heel moeilijk in te schatten of mensen ons weer kunnen vertrouwen.

„Het buitenland zal misschien het volgende individu vertrouwen, maar men weet ook uit recente ervaring hoe beperkt de houdbaarheid kan zijn van toezeggingen die de VS doen. Een gezonde democratie zou een set duurzame waarden hebben waarop het buitenlands beleid is gestoeld. Die zou je verankeren in een reeks internationale verdragen. Wij kunnen dat niet. De Republikeinen doen alsof instemmen met een verdrag hetzelfde is als het steunen van terrorisme – alles is zo hyperbolisch, zo losgezongen van de realiteit.

„Tegelijk zijn er landen die er naar smachten dat de VS terugkeren in het kamp van de democratie, dat de VS zich weer sterk maken voor mensenrechten en internationaal recht. Vooral in een tijd waarin China probeert om die normen te verzwakken. Maar iedereen zal in zijn achterhoofd houden: oké, als we dit nu doen, hoe lang kunnen we op de VS rekenen?”

Tegen die tijd, een post-Trump-tijd, is de wereld ook ingrijpend veranderd.

„Zeker! De wereld wacht niet totdat de VS hun zaken weer op een rijtje hebben. De tektonische platen in de wereldpolitiek verschuiven. Zelfs vóór Trump zagen we de VS al verschuiven van de relatieve dominantie uit de Koude Oorlog naar Amerikaans leiderschap onder Obama. Nu zitten we in de fase van Amerikaanse terugtrekking. China stapt in dat gat, terwijl Europa en andere democratische landen erg in zichzelf zijn gekeerd.

„De ontwikkelingen die al in gang waren gezet gaan sneller in deze vierjarige periode. Wat er in acht jaar [Trump] kan gebeuren, dat kun je niet eens bevatten. Afgezien van onze positie in de wereld is er ook de neergang van onze democratie. We zullen een ander land zijn.”

Trump heeft een aversie tegen militair ingrijpen. Heeft hij daar niet gewoon gelijk in?

„Je moet naar het hele buitenlandbeleid kijken, niet naar iemands opvatting over één instrument. De scepsis over wat de VS kunnen doen met militaire macht is terecht, zeker als je acties geen internationale goedkeuring hebben zoals in Irak of Vietnam. Afgezien van kleine acties zoals in Bosnië of Oost-Timor, wegen de baten niet op tegen de kosten. Bovendien wil hij herkozen worden en ziet hij de scepsis bij de Amerikaanse bevolking na 18 jaar Afghanistan.

„Ik begrijp de scepsis dus, maar je moet je afvragen wat er dan wél in zijn gereedschapskist zit als zijn enige modus operandi bestaat uit het verscheuren van wat Obama is overeengekomen? Hij destabiliseert alleen maar.”

Oorspronkelijk zou de Nederlandse vertaling van haar boek Memoires van een idealist als titel krijgen Dat voelde niet goed. Het klonk te veel als de herinneringen van een onbedorven persoonlijkheid. Power wilde een titel die persoonlijke ontwikkeling zou uitdrukken. Dus zocht ze contact met de Nederlandse VN-ambassadeur Karel van Oosterom, die haar aan Nederlandse suggesties hielp. „Ik wilde laten zien dat je als idealist beter wordt en effectiever, niet dat je per se je idealen tekort moet doen.”

Hoe was het als idealist in het Witte Huis?

„Ik was geen naïeveling die dacht dat de wereld een vriendelijke en lieve plek is. Ik was dus niet verbaasd toen ik opeens in de Situation Room zat of toen ik vergaderingen moest leiden over mensenrechten of het staken van steun aan een regime dat zijn bevolking uitbuit. Ik had echt niet gedacht dat het eenvoudig zou zijn om de Saoedi’s af te snijden [van steun, red.].

„Ik leerde als idealist die zich inzet voor mensenrechten me staande te houden in een overheid waar de zwaartekracht de andere kant op werkt. In de hoogste regionen van de overheid, zeker van de Amerikaanse overheid, het machtigste land ter wereld, kun je je heel klein voelen. Vooral als je bijvoorbeeld kijkt naar 70 miljoen ontheemden of het tempo van klimaatverandering.”

Wat leerde u?

„Ik leerde op den duur om mezelf en mijn team te disciplineren en weg te blijven van problemen die op de voorpagina’s van kranten terecht komen.

Lees ook: ‘Breaking news’ leidt vaak af van de zorgen over rol VN in de wereld

Soms wil je dingen doen die normen stellen, wil je op hoog niveau werken, maar het was al heel bevredigend om een lijst van 24 vrouwelijke politieke gevangenen op te stellen en te zien hoe we ze vrij konden krijgen. In het boek noem ik dit ‘shrink change’, maak verandering klein.

„Ik leerde ook hoe belangrijk het is om een relatie op te bouwen met je tegenstander, zoals de Russische ambassadeur bij de VN, Vitaly Tsjoerkin. Ik kreeg gewoonweg geen VN-vredesmissie in de Centraal Afrikaanse Republiek als ik geen ja-stem of stem-onthouding van de Russen zou krijgen. Er was nul hoop op hulp voor Syriërs als ik de Russen via hem niet zo ver zou krijgen om uit humanitaire overwegingen iets te doen. Ik vertrouwde de Russische overheid niet, maar ik kon er wel op vertrouwen dat hij altijd op zoek was naar een compromis. Hij wilde echt deals sluiten als het ging om vrede en veiligheid.”

Bent u ook zelf veranderd?

„Persoonlijk leerde ik om hulp te vragen. Ik was een solo-strijder. Het was altijd ikke, ikke, ikke. Ik ga naar Bosnië, ik ga een boek schrijven. Bij de overheid en als lid van het campagneteam leerde ik afhankelijk te zijn van anderen, ik vond het teamgevoel heerlijk. Ik leerde ook dat ik niet kon werken als VN-ambassadeur zonder hulp. Ik leunde op de oppas van de kinderen, mijn moeder en mijn stiefvader, op vrienden, op mijn team. Soms kon ik geen kinderopvang krijgen en renden mijn kinderen rond op kantoor terwijl ik probeerde berichten van de inlichtingendiensten te lezen en iets met de Russen uit te vechten. Dus ik leerde dat ik werk en privé moest integreren. Ik moest wel met mijn zoon over Poetin praten. Een kind hoort alles en veel maakte hem bang. Ik vertelde hem dan dat we probeerden te voorkomen dat er erge dingen in de wereld zouden gebeuren.”