‘Trumps kritiek is stevig, maar terecht’

Kwam het door de aanwezigheid in de zaal van Pete Hoekstra, de Amerikaanse ambassadeur in Nederland? Of omdat juist de Nederlandse kaas bleek te zijn gespaard in het pakket handelssancties dat de VS eerder die dag aankondigde in de Airbus-ruzie met de EU? Hoe dan ook: premier Mark Rutte hield donderdagmiddag in Den Haag een toespraak over de transatlantische relatie die de Amerikanen als muziek in de oren moet hebben geklonken.

Lees ook: hoe de Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra niet terugschrikt voor kritiek op Nederland

Europa en de VS, zei Rutte, hebben elkaar „keihard” nodig, helemaal nu Rusland en China hun invloedssfeer proberen uit te breiden. „Nog in 1999, bij het 50-jarig bestaan, klonk binnen de NAVO een pleidooi voor nauwe samenwerking met Rusland - ik verzin dit niet”, zei Rutte. „Sinds de gebeurtenissen op de Krim in 2014 is wel duidelijk dat de rust en veiligheid niet uit het Oosten komen.”

Op uitnodiging van de Atlantische Commissie, een aan de relatie met de VS gewijde denktank, gaf Rutte donderdag zijn kijk op de wereldorde. Dat EU-landen op defensiegebied steeds meer samenwerken is „alleen maar dringender” gezien de dreigingen aan de randen van Europa. Tegelijkertijd moet dit niet leiden tot illusies over een ‘Europees leger’. Volgens de premier is er „geen alternatief” voor de militaire macht van de VS. „Nederland, Europa – we kunnen onze eigen veiligheid niet garanderen.”

Samen veel geld verdienen

Over Donald Trump geen kwaad woord, ook niet tijdens een vragenronde achteraf. Natuurlijk betreurde Rutte het dat de president uit internationale akkoorden stapt (klimaat, Iran). Op een handelsoorlog met China zit Europa niet te wachten. De Amerikaanse importheffingen op EU-producten ter compensatie van de staatssteun aan vliegtuigbouwer Airbus zijn vervelend en botsen met „het motto: samen veel geld verdienen”. Alleen: „Ik kan het ze niet verwijten”. Wereldhandelsorganisatie WTO oordeelde woensdag dat dit mag.

Lees ook: tien vragen over de dreigende handelsoorlog tussen de VS en de Europese Unie

Maar volgens Rutte is Trumps kritiek dat gremia zoals de Verenigde Naties en de WTO als multilaterale scheidsrechters tekortschieten goed te begrijpen. Zo „knelt” het dat China nog steeds de formele WTO-status van ‘ontwikkelingsland’ heeft „met alle financiële voordelen die daarbij horen”. En de Mensenrechtenraad is te veel een stok geworden om landen als Israël mee te slaan. „De kritiek daarop van president Trump – maar niet alleen van hem – is stevig, dat is waar. Maar in de kern is veel van die kritiek ook terecht.”

Lees ook: hoe de VS Wereldhandelsorganisatie WTO proberen te ondermijnen

Dat geldt ook voor het veelgehoorde verwijt dat de EU te weinig bijdragen aan de NAVO. „Ik kan daar eerlijk gezegd alleen maar veel begrip voor opbrengen”, zegt Rutte daarover. „We kunnen het niet leuk vinden, maar de tijd dat Europa voor een miniem bedrag onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu kon schuilen, is voorbij.”

Rutte verwierp de suggestie uit het publiek dat Trump de normen en waarden die de EU en VS delen, juist ondergraaft, met zijn felle kritiek op media en tegenstanders. „Volgens mij is Trump democratisch gekozen”, zei de premier, die op Trumps voorganger, Barack Obama, wel opmerkelijk veel kritiek had. Rutte had „nooit goed begrepen” waarom Obama de diplomatieke aandacht van de VS zo sterk naar Azië verlegde, zonder Europese rugdekking bovendien. Samen bereik je volgens Rutte meer.

Rutte had het ook altijd „vreemd gevonden” dat Obama zich tijdens diens grote toespraak in Caïro in 2009 tot „de moslimwereld” had gericht. „Mensen hebben zo veel identiteiten. Waarom hou je een speech voor maar een identiteit?” Rutte verzekerde het publiek dat Trump meevalt: de huidige president is „veel minder isolationistisch gebleken dan ik dacht op basis van de verkiezingscampagne”. Al gaf de premier toe „een beetje verbaasd” te zijn geweest over Trumps toenadering tot Noord-Korea.

Ruttes grootste angst: dat de VS vergeten dat de vrede en welvaart die multinationale samenwerking al jaren brengt „een binnenlands belang” is, niet alleen voor „een grote mogendheid in broekzakformaat” als Nederland, maar ook voor Amerika. Het is goed om de internationale omgangsvormen te willen verbeteren maar niet „door oude schoenen weg te gooien voor we nieuwe hebben”. En dat is, zo zei Rutte, dan ook zijn „voortdurende oproep” aan Trump.