‘De heersende doctrine, dat wij als Nederland de wereld moeten voeden, is niet houdbaar’

Schuchter komen de biggen af op hun voer: afgedankte ‘Italiaanse stengels’ van de Ekoplaza. In de stal staat een heel pallet met dozen vol. Ten minste houdbaar tot 12 augustus. Varkens- en rundveehouder Kees Scheepens (60) strooit een pakje leeg en neemt zelf ook een hap stengel. „Niks mis mee.”

De varkens vinden het best, blijkt als ze dichterbij durven komen. Naast ‘gewoon’ biologisch mengvoer krijgen ze dit soort spul te eten: over-datumproducten van biologische supermarktketen Ekoplaza. „Reststromen”, verklaart Scheepens. Kan van alles zijn. „Chocoladebroodmix. Hummuschips. Havermelk.”

Terwijl hij nog wat handjes in het stro gooit wijst Scheepens op het stro-loze gedeelte achterin het hok. „Varkens zijn zindelijk, die poepen en plassen nooit in hun nest.” Achterin heeft hij daarom een ‘varkenstoilet’ gemaakt, waar de mest van de urine gescheiden wordt. Dat heeft een groot voordeel: het levert een stuk minder stikstof op. Want pas als poep en urine met elkaar mengen, ontstaat de stikstofverbinding ammoniak.

Hoeveel dit de uitstoot van zijn bedrijf vermindert, weet Scheepens niet precies. De Universiteit Wageningen schrijft dat „systemen met gescheiden mestopvang” kunnen zorgen voor 64 procent reductie. Ammoniak en stikstofoxiden zijn de twee vormen van stikstof die schadelijk zijn voor mens en milieu. Ammoniak wordt grotendeels veroorzaakt door de landbouw, stikstofoxiden door industrie en verkeer. De veehouderij is veroorzaker van 42 procent van de stikstof die in Nederland neerdaalt.

Stikstof. Het is een woord dat bij veel boeren frustratie wekt. Dit weekend is dat nog een stukje erger geworden. Het Algemeen Dagblad meldde dat de veestapel moet krimpen volgens het advies over de stikstofcrisis, dat komende woensdag wordt uitgebracht. De crisis ontstond toen de Raad van State in mei een streep zette door het Nederlandse stikstofbeleid, ten gunste van de natuur. Sindsdien liggen talloze projecten stil, van wegverbredingen tot bouwprojecten tot staluitbreidingen. Oud-minister Johan Remkes, voorzitter van het adviescollege, wil niet reageren op de berichtgeving in het AD, laat hij weten aan NRC.

Lees ook: Stikstofregels raken 18.000 projecten

Verandering afdwingen

Bij boer Scheepens, houder van twintig zeugen van een speciaal ras en honderdvijftig runderen, wekt het woord stikstof haast enthousiasme. „Ik denk dat dit verandering afdwingt”, zegt hij. Hoog tijd, wat hem betreft. Hij is óók voorstander van minder vee in Nederland, veel minder.

Zelf is Scheepens een kleinschalige biologische veehouder. Voor zover hij weet heeft de stikstofuitspraak geen gevolgen voor zijn bedrijf. En dan heeft hij ook nog de luxe dat hij de inkomsten van zijn boerderij – hij kan ervan leven, zegt hij, maar wil geen financiële details geven – wat kan aanvullen met werk als dierenarts.

De boosheid van andere boeren zegt hij wel te begrijpen. „Die kunnen er ook niets aan doen. Zij voelen zich geregeerd door Randstedelingen die wel weten wat goed voor ze is. Maar de heersende doctrine, dat wij als Nederland de wereld moeten voeden, is niet houdbaar.” De belasting van de veehouderij op de huidige schaal is voor het milieu én voor de dieren simpelweg te groot, vindt Scheepens.

De Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO) ziet het heel anders. In zijn inbreng bij het adviescollege wijst de boerenlobbyclub op de „grote financiële problemen” die zouden ontstaan bij krimp van de veestapel. Boerenbedrijven zijn veelal zo gefinancierd dat ze krimp niet aankunnen, is de redenering. Bovendien zou de „internationale concurrentiepositie” van Nederland verzwakken. Nederland is volgens het CBS met export ter waarde van ruim 90 miljard euro de één na grootste landbouw-exporteur ter wereld.

Ook blijkt uit de LTO-inbreng hoeveel hinder de boeren nu al van de stikstofuitspraak ondervinden. Honderden vergunningen zijn als gevolg daarvan vernietigd of dreigen dat te worden. En 3.200 bedrijven die volgens de oude regels geen vergunning nodig hadden moeten die nu alsnog aanvragen – het is zeer de vraag of zij die krijgen.

Trienke Elshof, LTO-bestuurder en rundveehouder in Friesland, wijst erop dat nog onduidelijk is hoe het advies woensdag er precies uit zal zien. Hoe dan ook vindt ze dat de veehouderij niet onevenredig moet opdraaien voor het probleem. „Wij vinden dat de overheid, maar ook het bedrijfsleven, moet meebetalen aan maatregelen om de uitstoot in de landbouw te verminderen.” 

Vastlopen op stikstof

Varkenshouder Theo Vernooij is een van de vele boeren die geraakt is door de stikstofuitspraak. Hij zit met zijn bedrijf op de Veluwe zo’n beetje om de hoek van de natuurgebieden die sindsdien extra beschermd moeten worden. Dat zijn de zogeheten Natura 2000-gebieden. Hij vertelde eerder dit jaar in NRC dat hij zijn bedrijf wil uitbreiden. „Ik loop vast op stikstof”, zegt hij nu. Ik krijg geen vergunning van de provincie.” Vernooij houdt nu 800 zeugen, daar wil hij 1.250 van maken. Zijn varkens hebben één ster van het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, dan is 1.250 het maximum.

Het voelt een beetje, zegt Vernooij, „alsof ze zeggen: jullie zijn er verantwoordelijk voor dat er geen huizen worden gebouwd”. Hij heeft al 40.000 euro uitgegeven aan zijn geplande uitbreiding. „Voor bouwtekeningen en andere voorbereidingen.”  Waarom eigenlijk, uitbreiden? „Ik ben ondernemend gezind. Ik zeg altijd: Albert Heijn en Jumbo willen ook steeds meer winkels. Om kosten-efficiënt te zijn, toekomstbestendig. Zo denk ik er ook over.”

Ja, uitbreiding gaat voor iets meer stikstofuitstoot zorgen. Vernooij doet zijn best, zijn stallen hebben luchtwassers, maar: „Je kan met een uitbreiding natuurlijk niet op 0 uitkomen.” Hij kan zich niet voorstellen dat jonge ondernemers – hij is 36 – helemaal geen kansen meer krijgen in Nederland. „Als iemand 55 is en geen opvolger heeft, laat hém dan stoppen. Ik moet nog dertig jaar.”

Van dit soort boeren zijn er een hoop. De gemiddelde leeftijd van een boer is 57, zegt Elshof van LTO. „Ik ken geen precieze cijfers, maar ik schat dat een kwart geen opvolger heeft.”

De onvrede onder boeren is inmiddels zo groot dat ze in actie komen. Op 1 oktober trekken ze zich naar Den Haag om te protesteren. De actie is niet opgezet door LTO, maar door Farmers Defence Force, een club die zich verdedigt tegen „de excessen van milieuextremisten”. Tegen D66-Kamerlid Tjeerd de Groot, die vorige week een halvering van de veestapel voorstelde heeft het vuurtje opgestookt. En tegen de stikstoftoestand natuurlijk.

Bioboer Kees Scheepens blijft thuis in Oirschot.