‘Ik zou het de volgende keer allemaal weer zo doen”, zei Matteo Salvini vorige week in de Italiaanse senaat nadat de coalitie tussen zijn ultrarechtse Lega en de anti-establishmentbeweging Vijfsterren was geklapt. Ondanks zijn bravoure zou hij zeker nog eens twee keer moeten nadenken over zijn zet in augustus om de regering te laten vallen. Voorlopig ziet het er namelijk naar uit dat de man die ooit door vriend en vijand als een politiek genie werd beschouwd, een rampzalige beoordelingsfout heeft gemaakt.

Verblind door de peilingen, waarin de Lega met liefst 38 procent ver voorop lag, leek hij te vergeten dat zijn parlementaire invloed veel zwakker was. Ondanks de grilligheid van de Italiaanse politiek, waarvan hij zelf zo had geprofiteerd, onderschatte Salvini de bereidheid van de Vijfsterrenbeweging om de macht te delen met haar aartsvijand, de centrum-linkse Democratische Partij (PD).

De Italiaanse president Sergio Mattarella vroeg afgelopen donderdag de vertrekkende premier Giuseppe Conte, een hoogleraar rechten die zich heeft aangesloten bij de Vijfsterrenbeweging, om met de PD een nieuwe regering te vormen. Een akkoord kan ook zo weer klappen. Er is serieuze vijandschap tussen deze twee partijen. De Vijfsterrenbeweging ziet de PD als hét voorbeeld van een corrupt liberaal establishment, veel Democraten kijken op de Vijfsterrenbeweging neer als een stel incompetente demagogen.

Minder parlementsleden

Partijen zijn het nog oneens over de vraag of de leider van de Vijfsterrenbeweging, Luigi Di Maio, vicepremier zou moeten worden. Wel zijn ze eensgezind over de noodzaak tot hervorming van het Europa-beleid en over een vermindering van het aantal parlementsleden. Tegelijkertijd is er een diepe verdeeldheid over tal van kwesties, zoals de uitgaven voor infrastructuur en de directe democratie waarvan Vijfsterrenbeweging voorstander is. En een coalitieakkoord moet ook nog door de leden van de Vijfsterrenbeweging worden goedgekeurd. Verder bestaat het risico op verzet bij de PD-achterban.

Met zijn vernietigende aanval op Salvini in het Senaatsdebat van vorige week, toonde Conte zijn moed en politieke ambitie. Zijn gezag in de ogen van de Italianen is gegroeid. Maar hij zal heel wat assertiever moeten zijn dan in de afgelopen veertien maanden, wil hij zo’n explosieve regering bij elkaar houden.

Lees ook: Conte treedt af, met veeg uit de pan voor Salvini

Vertrouwensstemming

Aangenomen dat hij een coalitieakkoord kan sluiten en een vertrouwensstemming in het parlement kan winnen, zal de uitdaging meteen zijn om een begroting voor 2020 op te stellen. Daarbij zullen onvermijdelijk spanningen aan het licht komen. Maar de twee partijen zijn vastbesloten om een automatische btw-verhoging in januari te vermijden als ze geen 23 miljard euro aan besparingen kunnen vinden. Volgens Silvia Merler van denktank Algebris Forum in Milaan, zou dit de partijen kunnen verbinden en is het misschien niet zo moeilijk als het lijkt.

De partijen kunnen het eens worden over het terugdraaien van de pensioenwijzigingen onder impuls van de Lega, waardoor mensen eerder met pensioen kunnen gaan. Dat zou circa 0,3 procent van het bruto binnenlands product besparen. Maar het zou ook de structurele positie van Italië verbeteren en goodwill van de EU opleveren. Een overstap op elektronische btw-facturering brengt extra inkomsten in het laatje. Lagere financieringskosten naarmate de obligatierendementen dalen, zullen ook helpen. Het resterende gat zou dan volgens Merler kunnen worden gedicht door een aantal bezuinigingen en een flexibele houding van Brussel tegenover een constructievere regering in Rome.

Column: De ondermijning van Europa

Een doelstelling op langere termijn zou zijn om aan de macht te blijven teneinde toezicht te houden op de verkiezing van een nieuwe president voordat begin 2022 de ambtstermijn van Mattarella afloopt. Al naar gelang onze invalshoek zijn de Italiaanse istituzioni – het presidentschap, het hooggerechtshof, de centrale bank – ofwel een antidemocratische deep state, ofwel een onmisbare controle op gekozen politici in een land met een fascistisch verleden. Het idee dat een parlement, overheerst door de Lega, een president kiest en daarna het hooggerechtshof volstouwt met volgzame rechters, vervult veel Italianen met afgrijzen.

Democratische gotspe

De gok is dat Salvini zijn aantrekkingskracht verliest zodra hij de macht kwijt is. Volgens een recente peiling komt de Lega inmiddels al vijf procentpunt lager uit.

Maar ook bestaat het risico dat zijn aanhang in de oppositie weer groeit. Voor Salvini is uitsluiting van de macht een democratische gotspe die hij maximaal zal uitbuiten, ook al heeft hij die zelf op zijn geweten. Hij schildert de mogelijke nieuwe coalitie nu al af als een EU-complot. De oppositie kon hem weleens goed uitkomen. In de regering deed hij tenslotte ook alsof hij er totaal niet verantwoordelijk voor was.