Wat als je als volwassene last hebt van heimwee?

Als ik de voordeur heb dichtgetrokken en met een volgeladen auto de straat uit rijd voor een weekje Texel, gaat er maar een ding door me heen: dit moet ik vaker doen. De laatste keer dat ik op vakantie ging was in 2015: Barcelona. En eind vorig jaar was ik voor het laatst een nacht van huis, logeren in Amsterdam. Niet dat ik sindsdien nergens ben geweest, als journalist reis ik het hele land door. Dat vind ik een groot voordeel aan mijn beroep: nieuwe mensen leren kennen en plaatsen ontdekken.

Maar dat het in principe nooit langer dan een halve dag duurt is een opluchting. Want waar veel mensen dromen over verre reizen met overnachtingen aan de rand van de rimboe onder een mysterieuze sterrenhemel, slaap ik het liefst in mijn eigen bed.

Ik had makkelijk een globetrotter kunnen worden. Mijn vader was KLM-piloot en mijn moeder is altijd bijzonder reislustig geweest. Als kind sprak het vanzelf dat we tijdens de zomervakantie wekenlang door Noord-Amerika toerden. Dat we in de herfstvakantie naar Singapore gingen en we tijdens het paasweekend met mijn vader ‘op en neer’ vlogen naar Nairobi. Ik ging overal probleemloos mee naartoe. Maar nu, als volwassene, is dat wel anders. In deze tijd van hypermobiliteit waarbij reislust door velen als een onmisbare eigenschap wordt gezien, moet ik bekennen dat ik vaak last heb van heimwee. Het lijkt alsof mijn lichaam niet op reis wil en in verzet gaat. Ik slaap amper, heb geen eetlust en constant jaagt er een haastig gevoel door me heen. En als ik me maar lang genoeg zo voel, wil ik uiteindelijk nog maar een ding: naar huis.

Fysieke stressreactie

Heimwee is de leenvertaling van het Duitse ‘Heimweh’, samengesteld uit ‘heim’ – thuis, en ‘weh’ – pijn, verdriet. De Fransen noemen het ‘mal du pays’ en de Engelsen ‘homesickness’. Maar wat is heimwee precies? „Kleine rouw”, noemde bijzonder hoogleraar klinische psychologie Margaret Stroebe het in 2015 tegenover NRC. Volgens haar is er sprake van een onderscheid tussen echte heimwee, dus de scheiding van thuis, en problemen met aanpassing aan de nieuwe situatie. Het eerste lijkt volgens haar met angst samen te hangen, het tweede met depressie. Schrijver, journalist en ervaringsdeskundige Joris van Casteren vertelt in de radiodocumentaire Heimwee uit 2015: „Eigenlijk kom je in een soort bubbel terecht, een soort vlies. Niemand ziet het, maar zelf ga je echt kapot van binnen.”

Lees ook: Missen mensen met heimwee thuis of kunnen ze zich niet aanpassen?

Heimwee is dus geen kinderkwaal die opspeelt bij een eerste logeerpartijtje, maar een serieuze stressreactie die zich zowel emotioneel als fysiek kan manifesteren. „Het is vergelijkbaar met een reactieve depressie en zit op een lijn met liefdesverdriet en rouw”, zegt Ad Vingerhoets, hoogleraar emotie en welbevinden aan de Universiteit van Tilburg. Volgens een studie van de Schotse Strathclyde University uit 1989 zou 50 tot 75 procent van de bevolking weleens last hebben gehad van heimwee. Uit een Nederlands onderzoek uit 2001 onder expats bleek dat 14 procent voor vertrek al heimwee had. Maar hoeveel mensen er last van hebben is onduidelijk. „Bovendien is niet iedereen zich bewust van heimwee”, stelt Vingerhoets. „Sommige mensen merken dat ze op reis slecht slapen of krijgen last van obstipatie, maar dat associëren ze niet met heimwee. Terwijl dat misschien wel de oorzaak is.” In extremere gevallen is heimwee echter niet te missen. Somberheid, depressieve gevoelens en gedachten, lusteloosheid: dat hoort er allemaal bij. „En dan nog de weerslag op het lichaam. Zoals de genoemde slapeloosheid, verlies van eetlust, maagdarmklachten, hoofdpijn en zelfs koortsaanvallen. Er is door sommige historici wel beweerd dat in vroegere oorlogen meer soldaten zijn gesneuveld door heimwee dan als gevolg van gevechtshandelingen. Of dat waar is weet ik niet, maar het laat wel zien hoe serieus het is.”

Mieren in mijn maag

Als ik zo’n drie uur na vertrek een knus vakantiehuisje aan de rand van het Texelse Oosterend binnenstap, voel ik nog geen koortsaanval komen opzetten. Ook ben ik allerminst depressief of somber. Ik maak kennis met de boer aan de overkant, ga iets drinken in Den Burg en ga de zonsondergang bekijken. Terwijl ik het strand oploop en het indrukwekkende panorama zich voor mij ontrolt, ervaar ik een sensatie van vrijheid waarvan ik bijna was vergeten dat dat bestond. Een gevoel van grenzeloosheid, los van alles, het meest van mezelf en mijn dagelijkse leven. Dit is het dus, waarom mensen zo graag reizen.

Een geluksgevoel dat ook voor Lidewij Mulder (23) altijd vanzelfsprekend was. Als kind had ze nooit last van heimwee, maar toen ze op haar achttiende van het Groningse Kropswolde naar Amsterdam verhuisde voor haar studie aan de fotovakschool ging het mis. „Alsof er een kolonie mieren in mijn maag zat”, vertelt ze. „Spanning, dacht ik. Maar het gevoel bleef aanhouden, maandenlang.” Alleen als Mulder richting haar ouders ging verdween dat gevoel – tot ze terug moest naar Amsterdam. „Ik reisde zo veel mogelijk heen en weer. Gekkenwerk, was het.” Mulder leefde tussen twee werelden, waardoor ze nergens helemaal was.

Herkenbaar voor Merel Wildschut (32). Voor haar blog, De Groene Meisjes gaat ze regelmatig op reis. En dat is soms afzien. „Ik heb vooral last van heimwee als ik niet goed in mijn vel zit”, zegt ze. „Als ik dan op reis ben kan ik niet genieten, hoe mooi de plek ook is. Soms heb ik zelfs last van dissociatie. Dan weet ik bij thuiskomst niet meer precies wat ik heb meegemaakt.” Wildschut kwam er met hulp van een psycholoog achter dat het met hechtingsproblematiek te maken heeft. „Ik besefte dat reizen bij mij het gevoel oproept dat ik alleen op de wereld ben. Dat voelt als een depressie. Tijdens een reis naar Amerika voelde ik me zo slecht dat ik dacht: als ik nu niet naar huis kan, ga ik liever dood hier.”

Paracetamol

Heimwee kan een enorme impact hebben op iemands leven. Is er ook iets aan te doen? „Het is vooral een kwestie van ermee leren omgaan”, zegt Vingerhoets. Hoewel hij benadrukt dat er geen snelle oplossing voor is, kan merkwaardig genoeg paracetamol helpen. Emotionele pijn zit namelijk in hetzelfde deel van de hersenen als lichamelijke pijn.

Veel mensen nemen het niet serieus als je zegt dat je er last van hebt. Ze vinden je al snel een aansteller of denken dat je een huismus bent.

„En soms kan het verlichting bieden om contact op te nemen met thuis. Maar als kinderen dat doen en moeder gaat vervolgens meehuilen, wordt het allemaal nog erger.” Wat bij kinderen wel kan helpen, is het meenemen van iets vertrouwds. Bijvoorbeeld hun favoriete knuffel of speelgoed. „Volwassenen raad ik aan om erover te praten. Normaliseer het, dan kan je er ook makkelijker op anticiperen. Weet bijvoorbeeld dat het met name op stille momenten de kop opsteekt, zoals in de ochtend.” Afleiding zoeken is daarom ook belangrijk volgens Vingerhoets. Net zoals bewegen en eropuit trekken, in plaats van stil in een hoekje te gaan zitten.

Bekijk ook de fotoserie van Lidewij Mulder ‘Voor wie ik liefheb’

Lidewij Mulder onderschrijft dat. Ondanks haar heimwee deed ze haar best om een nieuw leven op te bouwen in Amsterdam. „Als ik zou opgeven zou ik nooit bereiken wat ik wilde, wist ik. Doorzetten was de enige optie.” Het duurde ruim twee jaar, maar uiteindelijk nam haar heimwee af – ze is zelfs voor haar stage naar Miami gegaan. Toch is het wel een onderwerp dat haar bezig blijft houden. Haar eindproject ging erover. „Terwijl ik daarmee bezig was kwam ik erachter dat het vooral te maken heeft met afscheid nemen. Dat gaat altijd gepaard met pijn. Het enige wat je kan doen, is dat accepteren.” Ook Wildschut probeert dat te doen. „Ik weet dat heimwee bij mij hoort en ik hoop dat het taboe wordt doorbroken. Want veel mensen nemen het niet serieus als je zegt dat je er zo’n last van hebt. Ze vinden je al snel een aansteller of denken dat je een huismus bent.”

Waarom ontvluchten?

Reizen is voor veel mensen een must. Als je thuis blijft mis je het echte leven, lijkt de onderliggende boodschap. Maar is dat wel zo? Stephan Sanders schreef erover, in een essay voor De Groene Amsterdammer: „Wat maakt ons leven zo ondraaglijk dat het telkens ontvlucht moet worden?” En: „Is het dan niet onze opdracht ons bestaan zo in te richten dat je er niet de hele tijd gillend van weg moet rennen?” Daar troost ik me mee, als ik tijdens de eerste nacht in Oosterend met geen mogelijkheid in slaap kan komen en naar mijn eigen bed begin te verlangen. Ik denk terug aan het gereis in mijn jeugd. Aan alle landen die ik als kind heb afgestreept en hoe blij ik ben dat ik dat heb meegemaakt – vooral ook omdat ik dat nu dus niet meer hoef te doen.