Niemand vertrouwt elkaar nog in Kirkuk

‘Mijn stad is anders dan alle andere steden”, zegt fotograaf Hawre Khalid (32). „In Nederland zeg je ‘tot straks’ als je de deur uitgaat. In Kirkuk zeg je: ‘ik hoop dat ik je terugzie’.”

Een gevolg van de vele ontvoeringen en explosies, zegt Khalid, die de afgelopen vijf jaar zijn geboortestad fotografeerde. Hij maakte de strijd tegen terreurbeweging IS mee en was bij het geweld dat volgde op het referendum over de Koerdische onafhankelijkheid in 2017. Maar hij fotografeerde ook bruiloften, toneelspel en repetities van een heavy-metalband.

Toen in 2014 de strijd tegen IS losbarstte, keerde hij vanuit Nederland, waar hij enkele jaren woonde en studeerde, terug naar zijn moederland, Irak. „Ik kon niet wachten mijn werk als fotograaf in conflictgebied weer op te pakken.”

Een paar weken later bereikte de terreurbeweging zijn provincie. „Ik was geschokt toen ik voor het eerst een ISIS-video zag”, vertelt Khalid. „Ik kon niet geloven dat zoiets zou gebeuren.” In Koerdistan ging het net heel goed, zegt hij, veel mensen kwamen terug uit Europa. Het ging economisch beter. „Ik verwachtte niet dat we weer een nieuwe oorlog ingingen.”

De stad Kirkuk was in 2003 de eerste stad in Noord-Irak waar Saddams troepen werden verdreven. Kirkuk ligt naast één van de grootste olievelden ter wereld, wat de stad gewild maakt bij alle partijen. Ooit waren de Turkmenen er de grootste groep, tegenwoordig de Koerden. In de tijd van Saddam Hoessein trokken, gestimuleerd door het regime, steeds meer Arabieren naar Kirkuk. Nadat het Iraakse leger zich in 2014 had teruggetrokken in de strijd tegen IS, namen de Iraaks-Koerdische Peshmerga de stad over. In september 2017 stemden de Koerden tegen de wil van de centrale regering over onafhankelijkheid. Daarop heroverde het Iraakse leger Kirkuk en andere betwiste delen. Op dit moment is er weer een politieke strijd gaande om het bestuur.

IS-ontvoering

Bij één van de eerste gevechten tussen de Peshmerga, Koerdische strijders en IS – in een dorp bij Kirkuk – stond Khalid aan de frontlinie met een paar andere fotografen. Eén van hen was Kamaran Najm, „mijn beste vriend” en oprichter van het Iraakse fotopersbureau Metrography. Na uren van hevige gevechten kwam iemand schreeuwend aanrennen vanaf de plek waar Kamaran en een collega waren. Er was een journalist gedood. Een dag lang was iedereen ervan overtuigd dat het Kamaran was die was doodgeschoten – tot ze ineens een telefoontje van hem kregen.

Kamaran bleek niet dood, maar gevangengenomen door IS. Vijf jaar – en veel momenten van frustratie, hoop, en meer frustratie – later is er nog steeds niets van hem vernomen. „Soms voelt het alsof ik hem nog ga zien, soms weet ik zeker dat ik hem nooit meer zie.”

In plaats van voortaan weg te blijven van de frontlinie, zocht Khalid het gevaar steeds weer op. „Ik denk dat ik onbewust de plek opzocht waar ik Kamaran was kwijtgeraakt.” Hij bleef de strijd tegen IS fotograferen voor internationale media. „Het is met journalistiek hetzelfde als met oorlog. Je moet het zelf doen. Onze geschiedenis is altijd door mensen van buitenaf gedocumenteerd, nooit door onszelf.” Kamaran en Khalid moesten hun eigen verhalen vertellen.

Khalid maakte samen met andere fotografen een serie over ontheemden in Irak. Tijdens de strijd tegen IS kwamen honderdduizenden ontheemden Kirkuk in. Dat was nieuw, zegt hij. „Wij waren zelf altijd de vluchtelingen, nu verwelkomde onze stad ineens vluchtelingen.”

Het werd een van zijn belangrijkste series. „Ik ben zelf vier keer ontheemd geweest toen ik klein was”, zegt hij. „Ik herinnerde me niet echt hoe we toen leefden, maar ik kon me nu voorstellen hoe het was toen ik vier was, zoals de kinderen die ik fotografeerde, en met meerdere gezinnen in een tent zat. Geen privacy, superheet in de zomer. Door hen herinnerde ik me hoe mijn ouders hebben geprobeerd ons te redden tijdens al die oorlogen.”

„Niemand houdt echt van Kirkuk, in Erbil noch in Bagdad”, zegt Khalid. „Politici discussiëren over de olievelden, maar het kan niemand iets schelen dat deze stad bijvoorbeeld al twee jaar geen gouverneur heeft.” Hij wil laten zien dat Kirkuk „niet alleen over oorlog en olie gaat, maar ook over lol, leven, muziek.”

Remedie tegen agressie

Regelmatig wordt Khalid verrast door stadsgenoten die hij tegenkomt, zoals een heavy-metalband met leden uit verschillende bevolkingsgroepen. „Toen ik hen ontmoette in 2015, waren ze de enige heavy-metalband van Irak – nu zijn er meer”, vertelt hij. „Ze zingen tegen de politici die ervoor zorgen dat Kirkuki’s elkaar haten.”

Volgens Khalid gebruiken de bandleden muziek om hun agressie te uiten tegen de regering, zonder zelf gevaar te lopen. „Maar ze kwamen tóch in de problemen, want mensen zeggen dat metal-muziek duivels is en hier niet gepast is.”

In Kirkuk, met haar gemengde bevolking, komt alles samen wat Irak gecompliceerd maakt, zegt Khalid. „Niemand vertrouwt elkaar meer”, zegt hij. „Ik bracht tijd door met Koerdische, Turkmeense en Arabische families, en vroeg mensen of dat [onderlinge wantrouwen] altijd zo geweest was. Nee, zeiden ze, het komt door de politici. Koerden hebben de Arabieren altijd gehaat omdat ze leden onder Saddam Hussein. Arabieren wantrouwden de Koerden om hun onafhankelijkheidsdrang. Toch richtte de haat zich toen niet direct op hun buren en stadgenoten in Kirkuk.”

Het lukte Khalid soms nauwelijks om tussen alle groepen en belangen door te laveren. Zo werd hij van verschillende kanten bedreigd nadat hij de ongeregeldheden in 2017 fotografeerde. „Toen ben ik een tijdje buiten Kirkuk gaan wonen.”

Khalid groeide op in oorlogstijd. „Ik ga me vervelen als er vrede is, dan heb ik het gevoel dat er iets mis is.” Hij denkt niet dat de situatie ooit beter wordt. „Op dit moment is er officieel geen oorlog, maar vraag het wie je wilt – niemand zal zeggen dat het over is. Vrede is alleen een pauze tussen de oorlogen in.”