Speciale status van Kashmir afgeschaft: 'Dit had al veel eerder moeten gebeuren'

Met een handtekening heeft de Indiase regering de lont aangestoken in het kruitvat dat Kashmir heet. Per presidentieel decreet schrapte zij maandag de speciale status van de regio die al tot drie oorlogen met buurland Pakistan leidde en waar militanten sinds de jaren negentig vechten voor onafhankelijkheid.

Onder luid protest van parlementariërs kondigde minister van Binnenlandse Zaken Amit Shah maandagochtend aan dat Kashmirs autonomie, die besloten ligt in artikel 370 van de grondwet, met onmiddellijke ingang werd ingetrokken. Daarmee komt een abrupt einde aan zeven decennia van vergaande autonomie voor de betwiste deelstaat in de uitlopers van de Himalaya.

„Dit had al veel eerder moeten gebeuren”, sprak Shah. „Maar daar was politieke wil voor nodig. De regering Modi heeft de politieke wil dit te doen.”

Tegenover het geschreeuw in het parlement was er de stilte van de Kashmiri’s, die in aanloop naar de aankondiging van de buitenwereld waren afgesloten door verbroken telefoon- en internetverbindingen. Zij bleven opgesloten in huizen, terwijl duizenden extra militairen die vooraf naar de vallei waren gestuurd de wacht hielden.

Pelgrimstocht geannuleerd

Geruchten dat aan de speciale status zou worden gemorreld, werden de afgelopen dagen steeds luider na een reeks ongebruikelijke besluiten, waaronder het annuleren van een belangrijke pelgrimstocht en het evacueren van duizenden pelgrims en toeristen.

Want hoe abrupt het besluit ook is, onaangekondigd was het niet. De hindoe-nationalistische Bharatiya Janata Partij (BJP) van premier Narendra Modi heeft nooit een geheim gemaakt van haar afkeer van het artikel dat het onmogelijk maakt voor hindoes elders uit India om grond te kopen in het door moslims gedomineerde Kashmir.

Kashmir raakt aan de kern van wat de landen India en Pakistan ooit uit elkaar dreef

Het artikel gold als de voorwaarde waaronder de toenmalige prins van Kashmir ervoor koos om zich bij India aan te sluiten, toen het land onafhankelijk werd van het Verenigd Koninkrijk en zich splitste in India en Pakistan. Bedoeld om het speciale karakter van de deelstaat te beschermen, kreeg Kashmir zijn eigen grondwet en mocht de lokale regering bepalen wie zich permanent in de deelstaat kan vestigen.

In de ogen van de BJP was dit een „historische fout” die zij beloofde te zullen herstellen. Het afschaffen van Kashmirs speciale status was dan ook een van hun speerpunten tijdens de verkiezingscampagne dit voorjaar, die toch al bol stond van nationalisme na een dreigende geweldsescalatie met buurland Pakistan over de betwiste regio.

Sinds deze verkiezingen, die eindigden in een monsterzege voor Modi en zijn BJP, groeide onder Kashmiri’s de vrees dat zij daad bij woord zouden voegen.

Ingewikkelde verhouding

De verhouding tussen Kashmir en het overwegend hindoeïstische India is altijd ingewikkeld geweest. Veel Kashmiri’s zouden liever onafhankelijk zijn. Dat leidde in de jaren negentig tot een gewapend verzet, deels gesteund vanuit Pakistan, dat sindsdien nooit helemaal is verdwenen en om de zoveel tijd weer in alle hevigheid losbarst.

Deskundigen waarschuwen dat met het schrappen van Kashmirs speciale status het niet de vraag is of er een nieuwe geweldsuitbarsting zal plaatsvinden, maar wanneer. „Radicalisering, vooral onder de jeugd, zal enorm toenemen”, zegt Happymon Jacob, docent aan de Jawaharlal Nehru-universiteit en veiligheidsexpert.

Meer over jonge militanten in Kashmir: bekijk ook deze fotoserie

Sinds de dood van een jonge militant in 2016 hebben steeds meer jongere Kashmiri’s het gooien van stenen naar Indiase militairen ingeruild voor wapens. De jongen die zichzelf afgelopen februari opblies terwijl hij inreed op een militair konvooi in Kashmir, kwam uit de buurt. Bij die aanslag kwamen ruim veertig paramilitairen om.

Het bracht kernmachten India en Pakistan op de rand van een gewapend conflict, omdat de terreurgroep waarbij de dader zich had aangesloten vanuit Pakistan opereert.

Tienduizenden soldaten

De tienduizenden extra soldaten die de afgelopen dagen naar de vallei werden gestuurd, zorgden opnieuw voor oplopende spanningen aan de de facto grens tussen het door India bestuurde deel van Kashmir en het door Pakistan bestuurde deel. Zo beschuldigde het Pakistaanse leger India ervan clusterbommen te hebben ingezet, wat India ontkent.

Dat de geruchten over het mogelijk schrappen van Kashmirs speciale status ook de Pakistaanse stad Lahore hadden bereikt, bleek zondag toen premier Imran Khan op Twitter verkondigde dat „het tijd is een einde te maken aan het lijden van de mensen in Bezet Kashmir” en hen „hun recht op zelfbeschikking te geven zoals in resoluties van de VN-Veiligheidsraad is vastgelegd.”

Verzet kwam de afgelopen dagen ook van lokale politici in Kashmir, onder wie voormalig deelstaatleider Mehbooba Mufti. Zondagavond werd zij onofficieel onder huisarrest geplaatst. Dat, evenals het afgesloten internet, kon de politica er maandag niet van weerhouden op Twitter hard uit te halen naar de regering.

Het schrappen van Kashmirs speciale status is „illegaal” en „ongrondwettig”, schreef ze, bedoeld om „de demografie in India’s enige door moslims gedomineerde deelstaat te veranderen”.

Mufti is niet de enige die de legitimiteit van de maatregel in twijfel trekt. Ook verschillende grondwetexperts doen dat. Maar de overheid lijkt een gang naar het Hooggerechtshof niet te vrezen.

Zo presenteerde minister Amit Shah maandag ook meteen een wetsvoorstel dat, als het wordt aangenomen, de deelstaat in tweeën splitst: Jammu en Kashmir en Ladakh. Beide gebieden krijgen een status die hen veel minder autonomie geeft dan een deelstaat. Zo valt de lokale politie in de regio straks onder de directe controle van de centrale regering. Jammu en Kashmir krijgt een gekozen parlement, Ladakh niet.

Kashmiri’s verkeerden de afgelopen dagen in een staat van paniek vanwege het onheil dat zij voelden naderen, maar waarvan niemand wist welke vorm het aan zou nemen. Het leidde tot ellenlange rijen voor pinautomaten en benzinestations, terwijl de schappen in supermarkten in de hoofdstad Srinagar zo goed als leeg waren gekocht.

„In een democratie is de wil van het volk leidend”, zegt Khalid Shah van denktank ORF in Delhi. „Maar hier wordt het volk simpelweg het zwijgen opgelegd door het internet af te snijden en telefoonverkeer te blokkeren.” Shah is zelf afkomstig uit Kashmir. Zijn familie heeft hij sinds zondagavond niet kunnen bereiken.

„Het laatste wat mijn moeder vroeg, is hoe ik erachter zou komen als er iets met hen zou gebeuren”, zegt hij zacht. „Zo hopeloos zijn de mensen nu.”

Correctie: in een eerdere versie stond dat Artikel 370 uit de Indiase grondwet is geschrapt. Artikel 370 is niet volledig geschrapt, maar wel speciale status die daarin besloten lag voor Kashmir.