Ruim helft eredivisieclubs in conflict met toezichthouders

Natuurlijk heeft Hans Westerhof weleens aanvaringen gehad in de veertig jaar dat hij rondloopt in het topvoetbal. Dat kan ook niet anders als je trainer bent geweest van clubs als PSV, Ajax, FC Groningen en meerdere Zuid-Amerikaanse teams. Zo ruziede hij bij PSV met de Braziliaanse topspeler Romário, werd hij ooit in een interview door een assistent-trainer versleten voor „slap” en „achterdochtig” en schokte hij spelers en publiek van de Mexicaanse topclub Chivas de Guadalajara toen hij als trainer het ‘heilige speeltijdstip’ van zondag 12.00 uur – na de kerk, voor de familielunch – wilde vervangen.

Toch zag Westerhof vorig jaar een kant van het betaalde voetbal die hij nog niet kende. Als lid van de Raad van Commissarissen bij sc Heerenveen kwam hij terecht in een bestuurscrisis. De algemeen directeur werd afgezet na druk van een overkoepelend bestuur, net als de Raad van Commissarissen. De voorzitter van dat bestuur werd toen zélf president-commissaris en daarna algemeen directeur.

Westerhof mocht blijven, maar toonde zich solidair met zijn collega-commissarissen en vertrok. Westerhof: „Het heeft me geleerd hoe lastig het is om toezicht te houden bij een voetbalclub. Er beslissen enorm veel mensen mee. De druk van fans is gigantisch. Dat maakt het heel ingewikkeld.”

Afgelopen weekend bleek uit een publicatie in NRC dat er een bestuurscrisis is uitgebroken bij eredivisieclub ADO Den Haag. Oud-politicus Ad Melkert, de president-commissaris, is verzeild geraakt in een strijd met de Chinese eigenaar van de club over de benoeming van een nieuwe directeur. De familie Wang heeft nu zelfs een onafhankelijk onderzoek ingesteld naar het handelen van Melkert.

Vaker in de problemen

Toezichthouders van eredivisieclubs blijken veel vaker in de problemen te komen. De afgelopen drie jaar vertrokken bij 55 procent van de eredivisieclubs één of meerdere commissarissen vanwege een conflict, blijkt uit een inventarisatie van NRC.

Bij voetbalclubs krijgen oud-spelers, voormalig trainers of bestuurders van sponsoren geregeld een rol als commissaris. Ze moeten de directie controleren, zowel inhoudelijk als financieel en zorgen voor rust in de club.

Lees ook: Melkert wéér spil in Haagse machtsstrijd

Commissarissen van voetbalclubs krijgen meestal niet betaald, maar hebben wel een mooie plek op de eretribune en toegang tot de businessclubs. In hun kennissenkring staan ze vaak in het middelpunt van de belangstelling vanwege hun werk voor de plaatselijke profclub. Niet zelden zijn ze zelf ook al jaren supporter van de club.

Mijntje Lückerath, hoogleraar corporate governance aan de Tilburg University, herkent het beeld dat bij voetbalclubs regelmatig ‘oude bekenden’ worden gevraagd als commissaris. Niet altijd professioneel, vindt ze. Lückerath vertelt dat een rol als toezichthouder vroeger bij beursgenoteerde ondernemingen ook vaak als erebaantje werd gezien, maar dat bedrijven hun commissarissen inmiddels veel professioneler benoemen. „Er wordt een gedegen profielschets opgesteld waarin de vraag centraal staat wie het bedrijf het beste zou kunnen controleren. Dat maakt het veel moeilijker om oude bekenden en vrienden te benoemen. Het zorgt voor een professionelere aanpak bij bedrijven.”

Uit gesprekken met negen (ex-)commissarissen van eredivisieclubs blijkt inderdaad dat zwakke benoemingsprocedures een probleem zijn. Dat commissarissen van voetbalclubs niet altijd weten wat hun rol precies is, helpt ook niet. Net als de voortdurende druk van pers en supporters. Een ex-commissaris van een eredivisieclub die anoniem wil blijven: „Ik ben ernstig bedreigd en meer dan dat. Dat zal een commissaris van een normaal bedrijf niet snel overkomen. Daar moet je op berekend zijn.”

Op afstand blijven

Hoe vorm je een groep mensen met verschillende achtergronden en expertises die de directie van een voetbalclub tegenwicht moeten bieden en ondersteunen? Dat is moeilijker dan het lijkt, weet Gerrit Breeman, voormalig commissaris van Vitesse. Als directeur van Volkshuisvesting Arnhem is Breeman gewend dat commissarissen „op afstand blijven”, zegt hij, dus nam hij aan dat de Raad van Commissarissen van Vitesse de directie van de Arnhemse club ook ruimte zou geven. Toen hij merkte dat zijn twee collega-commissarissen liever „dichtbij de organisatie” staan, begon het te wringen. „Na een half jaar ben ik opgestapt”, zegt hij. „Ons verschil van inzicht was te groot.”

Of de Raad van Commissarissen van een voetbalclub de directie nou veel of weinig ruimte geeft, belangrijk is dat er heldere – en langlopende – afspraken worden gemaakt, zegt Jan Albers, RvC-voorzitter van PSV en topman van Koninklijke Ten Cate. PSV is een van de weinige eredivisieclubs waar niet of zelden een commissaris uit onvrede opstapt. Het valt meerdere andere commissarissen op dat het in Eindhoven al jaren rustig is op bestuurlijk vlak. Volgens Albers komt dat doordat „jaren geleden” met de directie is afgesproken wat de rol van een toezichthouder is en hoe die wordt vervuld.

Onvoldoende kennis

Algemeen directeur Toon Gerbrands van PSV krijgt volgens Albers veel ruimte – „je kunt zo’n man niet binnenhalen als je hem elke dag vertelt wat hij moet doen” – maar deelt op zijn beurt ook veel informatie met zijn Raad van Commissarissen. „De directie stelt ons van alles op de hoogte”, zegt hij. „Niemand kan zeggen dat we ergens niets van wisten.”

Maar wat als een commissaris onvoldoende kennis heeft om op niveau mee te kunnen praten met de directie? Ook dat gebeurt, vertelt staalmagnaat Rob Slotboom, ex-commissaris van Feyenoord. Ieder RvC-lid brengt zijn of haar eigen expertise mee, zegt hij, maar belangrijk is wel dat een meerderheid verstand van voetbal heeft. „Bij Philips wil je ook weten hoe elektriciteit werkt, en bij BMW hoe een auto in elkaar zit. Bij Feyenoord gaat 80 procent van het geld op aan voetbalgerelateerde zaken: de aan- en verkoop van spelers, salarissen, trainers. Het gevaar is, en dat zie je bij veel clubs, dat commissarissen denken dat ze daar verstand van hebben.”

Een voormalig commissaris van een eredivisieclub die niet met naam genoemd wil worden, geeft toe dat dit probleem bij hem speelde. Hij kwam uit een heel andere wereld en had niet eerder een baan in het voetbal. Hoe een speler precies werd gekocht en verkocht, welke tussenpersonen allemaal percentages kregen en of dat te zien was in de financiële boeken – hij wist het niet precies. Dus het controleren van de financiën was een onmogelijke taak, zeker omdat de directie ook niet duidelijk communiceerde.

Bemoeien

De Raad van Commissarissen is weliswaar het hoogste orgaan binnen een voetbalclub, maar de druk, zo zeggen meerdere toezichthouders, kan ineens snel oplopen. Een paar nederlagen op het veld of financiële tegenslag kan ervoor zorgen dat allerlei mensen in de regio zich gaan bemoeien met de club.

Uitzendondernemer Harm Wiertz maakte dat mee bij Roda JC. Hij is al meer dan tien jaar toezichthouder bij verschillende organisaties, maar bij Roda JC vertrok hij een paar jaar geleden toen de RvC „buitenspel kwam te staan” nadat een particuliere investeerder „zich persoonlijk en buiten de governance om met de club ging bemoeien”. Op een gegeven moment vond de investeerder zelf, buiten de RvC om, een nieuwe geldschieter – „in dit geval een in Dubai woonachtige Zwitserse Rus”. Het ging om bankier Aleksei Korotaev. Hij wilde niet meewerken aan een onderzoek naar diens achtergrond – een verzoek van de RvC. Dat was voor Wiertz de druppel: „Ik was niet meer in de gelegenheid de rol professioneel in te vullen.” Korotaev werd vlak na zijn presentatie in Limburg gearresteerd en veroordeeld tot drie jaar celstraf, omdat hij een ongedekte cheque van bijna 18 miljoen euro zou hebben gebruikt bij een zakelijke overeenkomst. Korotaev zelf stelt dat het gaat om een zakelijk conflict.

Hans Westerhof zag bij sc Heerenveen dat vooral mensen met een achtergrond in het bedrijfsleven hun stempel willen drukken: „Sponsoren denken: ik heb een groot bedrijf gerund, dus ik ga hier even vertellen hoe het moet. Maar zo werkt dat niet in het voetbal. Voor supporters is de spits belangrijker dan de eigenaar of voorzitter. Voor mensen uit het bedrijfsleven is dat moeilijk te bevatten. Ze willen zich met alles bemoeien.”

Pers en publiek

En dan worden de commissarissen ook nog eens kritisch gevolgd door pers en publiek, zo benadrukken ze bijna allemaal. Ex-commissaris Theo van Duivenbode van Ajax wil niet specifiek ingaan op zijn tijd bij de Amsterdammers en niet speculeren over andere clubs. Wat hij wel ziet: „Commissarissen krijgen altijd de eerste klappen als het slecht gaat met de club. Het is het hoogste orgaan in een club, maar bestuurt de club niet. Toch lees je vaak als een speler bijvoorbeeld niet wordt gekocht: de rvc zal wel geen toestemming hebben gegeven.”

Meerdere toezichthouders verwijzen naar PSV als positieve uitzondering. Dáár is het al jaren rustig. Hoe kan dat? RVC-voorzitter Jan Albers kan kort zijn: „Wij treden alleen bij calamiteiten naar buiten. Geven geen interviews. Blijven onzichtbaar. Als ik verstandiger was geweest had ik u niet te woord gestaan.”