Deze Nederlanders (en een Vlaming) zijn de weg kwijt in ‘hun’ Amerika

Hans Klis is vanaf het begin van zijn correspondentschap in Amerika in 2014 een man met een missie. Hij is ‘mateloos gefascineerd’ door ‘het fenomeen’ van vuurwapenbezit, met name in combinatie met de frequent voorkomende schoolschietpartijen. De school shooting op Columbine High School in de staat Colorado in 1999 is volgens hem een ‘veelbetekenend omslagpunt’ in Amerika, vergelijkbaar met de moord op president Kennedy en de aanslagen van 9/11. Generatie Columbine groeit op ‘met de realiteit van school shootings. Hoe kan een samenleving die zo begaan is met het welzijn van haar kinderen dit geweld zo volledig geaccepteerd hebben?’

Hij besloot er een boek over te schrijven. Een belangrijk maar ook een riskant onderwerp, vanwege de vele aspecten die om de hoek komen kijken: de wapen-, film-, en mediacultuur, de mythe van de cowboy, de grondwet, het Hooggerechtshof, politiek en geschiedenis, opvoeding en onderwijs, schoolbeveiliging. Een koel hoofd is vereist om een dergelijk complex project overzichtelijk te houden, maar juist daar ontbreekt het Klis aan in zijn Generatie Columbine .

Nou heeft hij het ook niet makkelijk. Tijdens zijn onderzoek heeft er een gebeurtenis plaats die met recht een omslagpunt mag worden genoemd: de verkiezing van Donald Trump. Klis is zwaar aangeslagen; na een lange verkiezingsnacht in november 2016 barst hij thuis in huilen uit. Zijn verliefdheid op Amerika is op slag voorbij; dit is niet het land waar hij zijn zoon wil zien opgroeien.

Mediacircus

Een nieuw keerpunt houdt Klis bij de les: de schoolschietpartij op Marjory Stoneman Douglas High School in Parkland, Florida op 14 februari 2018 (zeventien doden). Hij herkent de ‘oer-Amerikaanse traditie van het omzetten van verdriet in onmiddellijke actie’ die erop volgt.

Waar valt deze tragedie mee te vergelijken? Klis raakt volledig van de kook; jaartallen en historische gebeurtenissen tollen door zijn hoofd. Zo is daar de reactie op de moord op tiener Emmett Till in 1955 die ‘het eerste mediacircus zoals we dat nu kennen’ zou hebben ingeluid. En dan is er natuurlijk nog ‘het grote protestjaar 1968’. De symboliek van 1968 geeft de schietpartij in Parkland een extra lading: op de kop af een halve eeuw later waait er wellicht opnieuw een revolutionaire wind door Amerika. Als het een beetje meezit loopt de gehate Trump een gevoelige klap op.

David, Trevon, Matt en Jaclyn overleefden een schietpartij op hun school. Ze zijn vastberaden de strijd tegen wapens te winnen. Lees ook: Na ‘Parkland’ nu strijden tegen wapens

Parkland tegen Trump: een boeiend gevecht. Hoe het afloopt weten we helaas niet, want ineens is daar de mededeling dat Klis eind 2018 met zijn gezin remigreert naar ‘het aangeharkte Nederland’. Een halsoverkop vertrek uit het land dat volgens hem gebukt gaat onder ‘het geïnstitutionaliseerde racisme, de armoede en de gigantische ongelijkheid’.

Verslaafd aan pijnstillers

Worstelen met Trump is ook het thema van de boeken van Rudi Rotthier en Pia de Jong. De Vlaamse journalist Rotthier probeert vat op hem te krijgen met het klassieke recept van een road trip op zoek naar de achterban. Rotthier sleurt de lezer mee van deelstaat naar deelstaat en van thema naar thema. Verslaving aan steenkool en pijnstillers, evangelicals, de Muur. Wie van reisboeken houdt komt aan zijn trekken, maar Rotthier lijkt zelf ook te beseffen dat de echte actie in de Verenigde Staten nu niet on the road plaatsheeft.

Na ruim 300 bladzijden deelt hij ineens mee dat hij ‘een tijdje’ heeft gedacht ‘om van dit boek een portret van Donald Trump te maken’. Had hij het maar gedaan! Zijn aanzet is in elk geval veelbelovend: ‘Dat hij in zijn kamerjas door het Witte Huis doolt, dat hij geen fluit uitricht, vanuit zijn bed op een stuk of tien schermen nieuwszenders volgt, terwijl hij hamburgers zonder broodje verorbert. Dat hij zijn eigen lakens verschoont.’ Wellicht uitwerken in een volgend boek?

Pia de Jong is allesbehalve een reiziger. Sinds 2012 woont zij met haar gezin in de ‘academische bubbel’ Princeton, ‘bij uitstek het bolwerk van de rede’, ver verwijderd van de rauwe werkelijkheid van ‘de rest van Amerika’. Trump wordt er aanvankelijk weggezet in de ‘categorie licht amusement, een grappig tussendoortje’.

Dikzak met MAGA-petje

Heel Princeton rekent in 2016 op Hillary Clinton, op één zonderling na: ‘een corpulente man’ die zich in zijn uitklapstoeltje met rode pet en Amerikaanse vlag voor de ingang van de universiteit heeft geposteerd. ‘Niemand spreekt hem ooit aan’, schrijft De Jong droog. Zij ook niet, terwijl het aanklampen van excentriekelingen toch haar specialiteit is. Maar ja, die dikzak met zijn MAGA-petje is natuurlijk van een ander kaliber dan ‘de zeldzame vlinders’ uit Princeton die ze doorgaans vangt. De campus is haar biotoop en jachtterrein, vakidioten en zolderkamergeleerden wekt ze in haar beste columns tot leven.

De tropenjaren onder Trump hebben er ongetwijfeld toe bijgedragen dat de toon en de inhoud van haar columns is veranderd: minder lichtvoetig, grimmiger. Amerika is volgens haar het land dat ‘altijd als eerste bereid is om ergens de bocht af te snijden’, met ‘sluiproutes en shortcuts’ voor mensen met ‘een dikke portemonnee’. Een land ook dat ‘altijd gefascineerd is geweest door de con man, de bedrieger met een enorme overtuigingskracht’.

Goed lichaam

De lol is er goed af, met schoolschietpartijen en lockdowns, helikopterouders en microagressie, stank uit de beerput van #MeToo. En altijd is er Trump, die in het holst van de nacht de bubbel van Princeton doorprikt met zijn dolle tweets: ‘Elke ochtend een onaangename verrassing. Zoiets als je keuken binnenkomen en je afvragen waar de kat nu weer heeft gekotst.’

Pia de Jong en Robbert Dijkgraaf wonen sinds zeven jaar in Princeton. Lees ook het interview: ‘We staan op dezelfde manier in het leven, Pia en ik’

Klis en De Jong willen zo graag dat het verlichte Amerika wint, het Amerika dat anders is dan Nederland maar toch ook een beetje op Nederland lijkt. In een poging het heden van een idealistische context te voorzien verliest Klis zich in vergelijkingen met mijlpalen uit het verleden. Ze doen geforceerd aan en zijn irrelevant voor zijn onderwerp. Hij negeert bovendien de geschiedenis die hem in het gezicht staart, maar die hem niet bevalt.

De Jong omringt zich met grote denkers en prikkelende kunstenaars zoals, in haar eerdere bundel Flessenpost (2014), de cineasten Woody Allen en Oliver Stone. De laatste keurt haar lichaam ‘schaamteloos’ met zijn ogen en ziet dat het goed is: ‘You have a great body!’ Maar goed, zij mag toch maar bij de vlerk aanschuiven en ze is niet onopgemerkt gebleven. In Pia’s Amerika schrijft ze bewonderend over de masturbatiescenes in Portnoy’s Complaint van Philip Roth, het soort pikante eruditie dat het vast goed doet in de kringen waarin ze verkeert. Voor een beter inzicht in de wereld buiten Princeton was het wellicht beter geweest als ze zich had gericht op de indigenous American berserk, het kernbegrip uit Roth’s roman American Pastoral. Het giftige mengsel van chaos, woede en geweld dat op onverwachte momenten toeslaat en een idyllisch leven wreed verstoort – is dat niet wat haar onder Trump is overkomen?