In de strijd tegen hitte is nog een wereld te winnen

Het is heet en de tips vliegen je om de oren. Drink veel, ook als je geen dorst hebt. Blijf uit de zon. Doe het rustig aan. Wees matig met alcohol. En organiseert u een evenement, voorkom dan dat deelnemers en bezoekers opeengepakt moeten staan, zorg voor voldoende water en schaduw, en verplaats het evenement naar een koel moment op de dag. Zomaar wat wenken uit het lokale hitteplan in Gelderland.

Na enkele snikhete zomers is tot de meeste Nederlanders wel doorgedrongen dat er tijdens een hittegolf goed moet worden gezorgd voor ouderen, kinderen en zieken. Er bestaat een nationaal hitteplan met voor de hand liggende maatregelen die bijvoorbeeld verpleeghuizen verplicht zijn te nemen.

Lees ook: Hoe kun je de hitte het beste doorstaan? En elf andere vragen

Wellicht mede daardoor is het aantal mensen dat tijdens een hittegolf overlijdt, de afgelopen jaren gedaald. Stierven er in 2006 nog duizend mensen ‘extra’ tijdens de warme zomer, vorig jaar lijkt van deze zogenoemde oversterfte geen sprake te zijn geweest. Al blijft het hachelijk deze cijfers te interpreteren, stelt Peter van den Hazel, medisch milieukundige van de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden, omdat de ene hete zomer de andere niet is. „Het kan zijn dat bij de griepepidemie vorig jaar al veel zwakke mensen waren overleden. Ook kan van invloed zijn dat de warme zomer van vorig jaar niet plotseling begon en mensen hebben kunnen acclimatiseren.”

Ouderen hebben toch al een lage dorstprikkel. Wie kijkt er naar hen om?

Nederland beseft dat klimaatverandering niet alleen betekent dat we te maken krijgen met wateroverlast, hoosbuien en zeespiegelstijging, maar ook met hitte. En dat het dus noodzakelijk is daar beleid voor te maken. Van den Hazel schreef eerder dit jaar een ‘handreiking’ voor het maken van een lokaal hitteplan, waarin organisaties als gemeenten, zorginstellingen, huisartsen en GGD samenwerken om met name kwetsbare groepen te beschermen tegen de gevolgen van ‘hittestress’. Het loopt nog geen storm; slechts een handjevol gemeenten, zoals Nijmegen, heeft zo’n lokaal hitteplan. Van den Hazel: „Doel van zo’n plan is alle sleutelfiguren bij elkaar te brengen en daadwerkelijk maatregelen te nemen. Zodat er geen mensen meer overlijden door hittestress, en er geen toename meer te zien is van opnamen op de spoedeisende hulp van ziekenhuizen.” Die toename wordt, zonder dat er harde cijfers beschikbaar zijn, geschat op ongeveer 10 tot 15 procent.

Scholen en huisartsen

Er is in de strijd tegen de hitte nog een wereld te winnen, zeggen deskundigen. Zo zijn verpleeghuizen en zorginstellingen verplicht om maatregelen te nemen. „Maar niet al die instellingen hebben moderne, goed gekoelde gebouwen”, zegt Van den Hazel. „En hoe staat het met de kennis van het personeel? Weet iedereen bijvoorbeeld dat medicatie, zoals vochtafdrijvende plaspillen, bij grote hitte wellicht moet worden aangepast?”

Lees ook: Even zijn we een tropisch land

Hij heeft „nog nooit” een rapport van de Inspectie gezien dat gewag maakt van controles op hittemaatregelen in zorginstellingen. „Maar misschien ligt dat aan mij.” Ook huisartsen zien het niet allemaal als plicht hun patiënten in te lichten over de gevaren van hitte. En nemen scholen en kinderdagverblijven op basis van de goede informatie besluiten over het instellen van tropenroosters?

Groen geeft schaduw, verdampt water en is nuttig bij wateroverlast

De kwetsbaarste groep zijn eenzame bejaarden. Het gaat volgens deskundigen om ongeveer 700.000 mensen. Zij hebben wellicht de media niet gevolgd, of zijn door familie of vrienden niet overladen met adviezen. „Bij hitte is eenzaamheid gevaarlijk”, zegt Madeleen Helmer, projectleider klimaatadaptatie bij het Klimaatverbond, een vereniging van gemeenten, provincies en waterschappen. Ze maakte enkele jaren geleden „een sprongetje” van vreugde, toen ze het bestaan van een kaart ontdekte met gebieden waar eenzame 75-plussers in Nederland wonen. „Die kaart konden we vervolgens leggen op de kaart van gebieden waar de grootste hitte in Nederland kan ontstaan. Want waar is hitte erg? Op een bedrijventerrein, op de Grote Markt van Groningen, of in een wijk waar een 80-jarige eenzame vrouw woont? Ouderen hebben toch al een lage dorstprikkel, en gebruiken vaak vochtafdrijvende medicijnen. Wie kijkt er naar hen om?”

Stresstest

Je kunt als beleidsmaker de hitte ook rigoureuzer benaderen. Door het anders inrichten van je stad bijvoorbeeld. Gemeenten zijn verplicht voor het einde van dit jaar „kwetsbaarheden” voor wateroverlast, overstromingen, droogte en hitte in beeld te brengen. Het Rijk helpt bij het uitvoeren van deze ‘stresstest’, onder meer met kaarten van dreigingen van klimaatverandering. „Een belangrijke maatregel is het planten van meer groen”, zegt Menno van Bijsterveldt, adviseur bij Climate Adaptation Services (CAS), een stichting die met applicaties en websites laat zien „hoe en wanneer het klimaat verandert, hoe erg dat is en hoe we ons daar op kunnen voorbereiden”, op basis van wetenschappelijk onderzoek. „Groen geeft schaduw, verdampt water en is meestal ook nuttig in perioden van wateroverlast.”

Van Bijsterveldt toont aan de hand van de ‘klimaateffectatlas’ – om maar een voorbeeld te noemen – waar in Rotterdam nu de meeste ouderen wonen, en hoeveel tropische nachten die locatie in 2050 vermoedelijk telt: een veelvoud van nu. Ook handig: een overzicht van de gevolgen van klimaattrends. Wordt het warmer? Dan neemt, om een greep uit de gevolgen voor volksgezondheid te doen, de kans op ziekten door muggen toe, zullen meer mensen gebruikmaken van parken en zal de kwaliteit van de nachtrust dalen. Van Bijsterveldt: „Zo kun je als beleidsmaker spelenderwijs op zoek gaan naar geschikte maatregelen.”