Niemand zag of hoorde ‘m verdrinken

Een paar kinderen spelen in het water, veilig vóór de kleurige boeien die aangeven waar het kinderbadje is. Dieper in het water drijven een paar waterfietsen. Twee toezichthouders houden het in de gaten vanuit een hutje op de steiger. Het is deze zondag rustig in BillyBird Park Hemelrijk, een grote speeltuin met een recreatieplas van 33 hectare in Volkel, Noord-Brabant. In ieder geval een stuk rustiger dan de zaterdagmiddag vier weken geleden, toen er 6.000 mensen in het park waren, en er een Poolse 19-jarige verdronk.

Honderden mensen zwommen bij hem in de buurt. De toezichthouders stonden op nog geen twintig meter afstand. Tussen het toezichtshutje en het duikeiland werd zijn lichaam gevonden. „Niemand heeft het gezien. Onder de ogen van onze eigen mensen is hij verdronken. Vier mensen hielden toen toezicht”, zegt directeur Ton Derks. De Poolse man woonde in Mariaheide, een dorp tien kilometer verderop, en werkte bij een lokale tuinder. Hij was op die warme dag met vrienden naar de plas gegaan. „Verschrikkelijk. Hij had, in tegenstelling tot wat sommigen dachten, geen druppel alcohol op. Kennelijk kan verdrinken geruisloos gaan”, zegt Derks.

Vorig jaar verdronken 112 inwoners van Nederland, maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deze maandag bekend. Dat zijn er 27 meer dan in 2017 en het is voor het eerst sinds 2002 (toen: 115) dat er meer dan honderd mensen in Nederland verdrinken. De toename komt enkel onder volwassenen voor, bij jongeren onder de 20 is het aantal verdrinkingen al jaren stabiel. Volgens de woordvoerder van het CBS gebeuren verdrinkingen vooral in open water. Het onderzoeksbureau heeft daarover geen exacte cijfers, vanaf volgend jaar wordt dit wel meegenomen in de statistieken.

De stijging is volgens Sander Zeilstra, woordvoerder van de Reddingsbrigade, deels te verklaren door het langdurige warme weer van vorig jaar: „Veel mensen zochten de verkoeling op aan het water. Omdat het zo lang warm bleef, zochten mensen naar nieuwe plekken om te zwemmen.”

Zwemmen in open water – meren, plassen, rivieren, kanalen – is risicovol, zegt Zeilstra, ook voor mensen met zwempdiploma A, B en C. „Het kan in een plas op stukken opeens een stuk kouder zijn waardoor je kramp krijgt.” Sportzwemmers adviseert hij altijd een wetsuit aan te doen en nooit alleen te zwemmen. „En voor recreanten is er geen reden om ver van de kant te gaan”, zegt hij. Zwemmen in rivieren of kanalen wordt sowieso afgeraden door de Reddingsbrigade wegens de verraderlijke stromingen en het scheepsverkeer.

A-, B- en C-diploma

Het warme weer is niet de enige reden voor de stijging. De Reddingsbrigade maakt zich zorgen over de zwemvaardigheid in Nederland. Bij warm weer poedelen we wel, maar we zwemmen steeds minder en dus worden we er minder goed in. Zwembaden en scholen moeten volgens de Reddingsbrigade kinderen stimuleren niet alleen hun A-diploma te halen, maar ook B en C.

Zeilstra beaamt dat verdrinken onopgemerkt kan gebeuren. „Mensen schreeuwen vaak niet, het kan lijken of ze in het water naar boven proberen te klimmen. Het hoeft niet als paniekerig over te komen.”

Nederlanders met een niet-westerse achtergrond verdrinken naar verhouding vaker dan die met een westerse achtergrond, volgens de cijfers van het CBS. Van de 443 verdronken mensen in de afgelopen vijf jaar hadden 96 een niet-westerse achtergrond, ruim 21 procent. In Nederland heeft 12,8 procent van de mensen een niet-westerse achtergrond. In de afgelopen vijf jaar verdronken er ook 120 mensen die niet in Nederland wonen, iets meer dan éénvijfde van alle verdrinkingen. Dat zijn het vaakst Duitsers (33 procent) en Polen (18 procent).

De afgelopen jaren is geprobeerd risicogroepen te waarschuwen met meer voorlichting. In 2018 startte De Nationale Raad Zwemveiligheid samen met enkele andere instanties het YouTube-kanaal Yasir Hierrr waar drie jongens uit Eritrea, Syrië en Somalië in vrolijke vlogs de gevaren van zwemmen uitleggen. Er staan inmiddels zes video’s op het kanaal, die bij elkaar ruim 21.000 keer zijn bekeken.

Verder hebben Rijkswaterstaat en de Reddingsbrigade posters met waarschuwingen en tips laten vertalen in het Arabisch, Duits en Pools. Deze posters worden verspreid via sociale media, bij asielzoekerscentra, bij Poolse supermarkten en op plekken waar veel Poolse mensen werken.

Onvoldoende mensen

Op een drukke dag zijn er 6.000 man in BillyBird Park Hemelrijk. De toezichthouders staan aan de linkerkant van de plas, waar de bedjes en parasols staan. Aan die kant zitten deze zondag vrijwel alle mensen. Ze liggen in het gras of aan het water, ze zonnen, kletsen en lezen wat. Kinderen voetballen of spelen in het water.

Posters, in het Nederlands, waarschuwen dat er geen badmeester aanwezig is. Andere posters sporen ouders aan hun kinderen in het zicht te houden en adviseren nooit alleen te zwemmen.

Tot twee jaar geleden was het toezicht bij de plas in handen van de Reddingsbrigade in Uden, de organisatie bestaat uit 160 afdelingen met in totaal 23.000 leden. In Uden waren er niet voldoende mensen meer om elke dag toezicht te houden, zeggen zowel voorzitter van de lokale afdeling Nicky Smits als directeur Derks. Sindsdien houden werknemers van het park de plas zelf in de gaten. Die zijn getraind door de Reddingsbrigade, zegt Derks. Dat was volgens een cursus van twee dagen over hoe je gevaren herkent. Verder zijn er toen mensen aangenomen die eerder badmeester waren bij Centerparcs.

Voor de toezichthouders van de plas was het verschrikkelijk dat onder hun ogen iemand verdronk, zegt Derks. De dag na het ongeluk kwamen de werknemers bij elkaar om het te verwerken. Sinds het ongeluk heeft het park niets veranderd. „We doen het maximale”, zegt Derks, „misschien dat we nog meer kunnen hameren op opletten. Onveiligheid suggereren werkt volgens mij het beste, zodat mensen elkaar in de gaten houden. Maar ook dan kan je een ongeluk niet honderd procent uitsluiten.”