NRC checkt: ‘Reuzenteek achtervolgt prooi honderd meter’

De aanleiding

De reuzenteek is hier! Verschillende media maakten maandag melding van een vrouw in Drenthe die een Hyalomma-teek aantrof op haar paard. Het zou de eerste keer zijn dat er een volwassen Hyalomma-teek in Nederland opduikt.

Het grote verschil met de inheemse schapenteek is dat Hyalomma een actieve jager is. „De beesten kunnen een slachtoffer tien minuten of langer volgen en daarbij maximaal honderd meter afleggen”, tekende De Gelderlander op. Margriet deed daar nog een schepje bovenop: de teek zou in staat zijn mensen van kilometers afstand te ruiken. Wij willen weten: hoe lang achtervolgt Hyalomma een prooi?

Waar is het op gebaseerd?

Bioloog Arnold van Vliet van Wageningen Universiteit noemt de honderd-meter-achtervolging in meerdere nieuwsberichten. („Dat de teek op kilometers afstand een mens kan ruiken is onzin en slechte journalistiek”, zegt hij aan de telefoon.) Van Vliet heeft het getal uit een factsheet van het European Center for Disease prevention and Control.

En, klopt het?

Vooropgesteld: onderzoek naar leefwijze en gedrag van Hyalomma-teken is schaars. Vooral Russen deden de afgelopen decennia onderzoek naar de teek.

Hyalomma-teken komen oorspronkelijk voor in droge en open landschappen. In Afrika, rond de Middellandse Zee en in Centraal-Aziatische woestijnen komen verschillende soorten voor. De jachttechniek van de teek uit Centraal-Azië is het beste onderzocht: Hyalomma asiaticum klimt niet in planten, maar verschuilt zich dicht bij de bodem, in holen van woestijnratten, tussen wortels van struiken of onder rabarberbladeren.

Hyalomma jaagt in eerste instantie op zicht. De teek komt in actie als er groot, bewegend contrast in zijn gezichtsveld komt. In open landschap, zonder bomen, is dat een betrouwbaar signaal dat er een dier in de buurt is. Hyalomma lijkt prooien op 3 à 4 meter te kunnen detecteren. Pas in de laatste fase van de jacht schakelt Hyalomma over op geur: via de orgaantjes van Haller, op de voorste twee poten, kan Hyalomma ruiken wanneer hij een gastheer genaderd is.

Het factsheet van de ECDC verwijst naar een artikel van de Russische onderzoeker Vladimir Romanenko uit 2007. Die schrijft dat teken een achtervolging tientallen minuten kunnen volhouden, over een afstand van maximaal honderd meter, meestal 60 à 80 meter.

Zijn collega S.A. Leonovitsj beschreef in 2015 in Entomological Review een soortgelijke waarneming. „Volwassen teken [...] rennen een gastheer dozijnen tot honderden meters achterna.” Maar noch Leonovitsj, noch Romanenko lijkt de maximale achtervolgingsafstand systematisch te hebben onderzocht.

Het standaardwerk Biology of ticks vermeldt nog een onderzoek van de Rus Yu Balasjov naar de rensnelheid van volwassen Hyalomma-teken: één meter per minuut. Dat is snel voor een teek. Maar om een afstand van honderd meter af te leggen, zou de Hyalomma meer dan anderhalf uur achter één prooi aan moeten zitten. Dat lijkt veel.

„Ik moet het ook met deze informatie doen”, reageert van Vliet. De exacte cijfers zijn wat hem betreft ook niet relevant. „Het gaat erom dat deze teek een totaal andere jachttechniek hanteert. Maar het beeld dat deze teek achter je aan komt rennen in het bos klopt natuurlijk niet. De kans dat je deze teek tegenkomt is sowieso nihil: mensen kunnen zich beter zorgen maken over schapenteken. Maar in potentie zijn de ziekten die deze teek over kan brengen – zoals de Krim-Congo koorts – heel gevaarlijk. En daarom is het goed dat we hem in de gaten houden.”

Conclusie

Gecontroleerd onderzoek is er niet, er zijn wel anekdotes beschreven waarin Hyalomma-teken een prooi honderd meter achtervolgen. We beoordelen de stelling als grotendeels waar. Als de gastheer traag sjokt, althans.

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wilt zien? Mail nrccheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nrccheckt