Von der Leyen oogst geen enthousiasme

Ze is er onbekend, heeft er nauwelijks vrienden, en toch wil ze het onderste uit de kan: de Duitse politica Ursula von der Leyen vraagt dinsdag in Straatsburg het Europees Parlement om haar te steunen als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie.

„Wat wíl ze eigenlijk?”, klinkt het onder Europarlementariërs die Von der Leyen – ‘VDL’ wordt ze genoemd – de afgelopen dagen al aan hoorzittingen onderwierpen. Ze dook overal op, onvermoeibaar ging ze met alle Europese fracties in debat. Dit moest de grote VDL-roadshow worden.

Maar het resultaat stelde teleur. Met als dieptepunt haar vroegtijdig vertrek tijdens de hoorzitting bij de sociaal-democraten (S&D), de een-na-grootste fractie. Terwijl er nog tal van vragen waren verliet ze plots de zaal. „Vage beloftes en blauwe ogen die we maar moesten geloven”, reageerde PvdA-Europarlementariër Paul Tang.

Gaat Von der Leyen – de huidige Duitse minister van Defensie – Straatsburg veroveren?

In het Parlement (751 zetels) heeft ze in een geheime stemming een absolute meerderheid nodig. Omdat een paar parlementsleden hun zetels niet innamen, ligt de drempel op 374 zetels. Vijf jaar geleden werd Jean-Claude Juncker het met 422 stemmen, wat destijds als een zwak mandaat werd gezien. Van een dergelijke score kan VDL slechts nog dromen.

Kandidaat uit de hoge hoed

Belangrijkste reden voor de grote twijfels over haar kandidatuur is dat die werd voorgekookt door de Europese regeringsleiders, in weerwil van het Parlement dat zijn eigen topkandidaten (‘spitzen’, onder wie PvdA’er Frans Timmermans) had. Die gingen tijdens de Europese verkiezingen, afgelopen mei, met elkaar in debat. Ze waren zichtbaar en de Europese kiezer kon indirect zijn stem geven aan een van die kandidaten. Zo zou de EU democratischer worden, hoopte het Parlement.

Maar twee weken geleden besloten de Europese regeringsleiders na een marathontop dat geen van de spitzen, om uiteenlopende redenen, geschikt is. De naam VDL viel uit de lucht: een kandidaat uit de aloude hoge hoed.

De frustratie daarover in het Parlement is groot. Een nominatie „achter gesloten deuren”, zegt GroenLinks-Europarlementariër Bas Eickhout.

Het leidde tijdens de hoorzittingen tot extra harde kritiek op VDL: ze is te vaag, te veel oude hap. „Ze heeft het de twijfelaars en goedwillenden onder ons niet gemakkelijker gemaakt”, volgens Tang.

Op de steun van haar eigen Europese ‘familie’ van christen-democraten (EVP, de grootste fractie) kan ze rekenen. En ook de Europese Liberalen (Renew, met VVD en D66) zijn gematigd positief. Logisch: in het door de leiders beklonken banencompromis, dat over meer ‘topjobs’ ging, werden ze ruim bedeeld met het EU-presidentschap voor de Belgische liberaal Charles Michel.

Het overheersende gevoel: Von der Leyen zegt wat haar publiek wil horen

Maar de socialisten, die VDL nodig heeft voor een meerderheid, zijn verscheurd: zij zagen hun topkandidaat Timmermans hard vallen voor de finish. De Duitse sociaal-democraten (SPD), nota bene haar coalitiegenoot in eigen land, stuurden een anti-VDL-brief rond waarin de keuze voor haar „een aanval op de democratie” wordt genoemd. Tegenover die harde Duitse lijn staan de Spaanse socialisten die het topjobs-compromis van de regeringsleiders niet in gevaar willen brengen. Want als VDL sneuvelt, sneuvelt mogelijk ook de Spanjaard Josep Borrell die genomineerd is als nieuwe EU-buitenlandchef.

Zo maken alle fracties, ieder met eigen belangen en motieven, omtrekkende bewegingen rond het gewraakte banenkaartenhuis. Het is een spel waarvoor kennis van de EU-wandelgangen noodzakelijk is. „Maar Von der Leyen heeft niet eens de moeite genomen om in haar ondersteunende team EU-specialisten op te nemen”, zegt een bron in haar eigen EVP-familie.

Kinnesinne kan VDL redden

Het leverde volgens de meeste Europarlementariërs een dubbelzinnig en ongeloofwaardig optreden op. „Teleurstellend”, volgens Europese Groenen-fractievoorzitter Ska Keller. „We hoorden niets concreets.” Dat VDL bij de Groenen plots een progressieve toon aansloeg, met beloftes over een Europees minimumloon en een EU-achtervang voor nationale werkloosheidsuitkeringen, overtuigde niet. Het klonk eerder als een kopie van Timmermans die met deze thema’s campagne voerde.

Het overheersende gevoel na de hoorzittingen: Von der Leyen zegt wat haar publiek wil horen. Pijnlijk kwam dat tot uitdrukking tijdens haar optreden bij de conservatieven (ECR), de fractie van de Poolse regeringspartij PiS en Forum voor Democratie.

Tegen Polen loopt een strafprocedure wegens de uitholling van de rechtsstaat in het land. Eerder tijdens haar Brusselse promotietournee had VDL de liberalen en groenen nog beloofd dat de Commissie hier hard tegen op zal blijven treden. Maar bij de ECR toonde ze plots meer begrip voor de Polen.

Op wie kan ze rekenen, als ze dinsdagochtend in Straatsburg haar cruciale presentatie houdt? Niet op de socialisten en groenen. Wel op haar eigen EVP en mogelijk de ECR.

Én, opvallend, wellicht ook op de radicaal-rechtse fractie van de Italiaan Matteo Salvini. Volgens waarnemers in Brussel hebben de positieve geluiden van ECR en Salvini te maken met wraak: hun europarlementariërs worden door de liberalen, groenen en socialisten systematisch geweerd bij nominaties voor belangrijke posten in het net aangetreden Parlement.

Die kinnesinne in het Parlement zelf kan mogelijk VDL’s redding worden. Redt ze het niet, dan moeten de regeringsleiders met een nieuwe naam komen in een sfeer van nog meer wantrouwen. Een politiek horrorscenario.