Het papieren boek is hoog, downloaden laag

Er werd mij gevraagd een boek te kopen bij de nieuwe online boekenwinkel Bookaroo. Dit innovatieve concept heeft de unieke eigenschap dat het een geheel nieuwe overbodige tussenstap in de boekverkoopketen introduceert. Een boek dat je bij bol.com bestelt gaat van het Centraal Boekhuis rechtstreeks naar je voordeur. Maar bij Bookaroo gaat het eerst naar de lokale boekhandel en pas dan naar je voordeur. Leek me omslachtig, maar dit was volgens de initiatiefnemers belangrijk om de lokale boekhandel te ondersteunen. Die moest koste wat kost blijven bestaan.

Het was weer een typisch voorbeeld van de hiërarchische, gewichtige, elitaire boekenwereld. Zelfs bij de aanschaf van een boek heb je ‘hoog’ en ‘laag’. Hoog is naar de winkel, grasduinen, geur van vergane glorie opsnuiven, en met serieuze blik een loodzwaar papieren boek op de toonbank leggen. Mijn manier is laag: ik download mijn boek bij bol.com. Tien seconden later wil ik beginnen met lezen.

Deze vakantie nam ik me voor inhoudelijks iets ‘hoogs’ te lezen. Voor de hand liggende titels waren Otmars zonen, dat juichende recensies kreeg, of De goede zoon, waar in een vijfsterrenhotel een groot geldbedrag voor werd uitgereikt door een deftige juryvoorzitter.

In de bestsellerlijst stonden naast al die zonen ook Goede dochter van Karin Slaughter. Razend populair maar aanmerkelijk lagere cultuur. Er waren ook Zussen te koop, zeven stuks zelfs. De boeken van Lucinda Riley behoorden tot de bestverkochte van 2018. In deze krant komt de naam van Riley bijna alleen voor in de boekentoptien. Niet dat deze krant geen aandacht schenkt aan ‘lage’ cultuur. Je leest wel over het nieuwe concert van de Backstreet Boys en over Bon Bini Holland 2. Maar dat is geen literatuur. En nergens is de kloof tussen hoog en laag zo groot als bij de literatuur.

Terwijl Lucinda Riley gewoon hartstikke goed is. Zwoel, meeslepend, tamelijk oppervlakkig, een zalige snack. En net als bij Elena Ferrante gaat het gewoon eens over vrouwen onder elkaar. Vriendinnen, zussen, dochters. Een verademing.

Mijn keus viel op „De Grote Eén” zoals HP/De Tijd Ilja Pfeiffer bestempelde. Grand Hotel Europa, hoger dan hoogst. Net als bij die andere monumentale schrijvers speelden vrouwen doorgaans alleen een rol als huishoudster, als groupie en/of als lichaam om in klaar te komen. Ook de vrouw van Ilja is zowel in roman als in het echte leven rank, geraffineerd, geil, en oh ja, ook kunsthistorica. „Ik had aan haar lippen gehangen”, schrijft hij nadat ze haar analyse van het werk van een obscure Italiaanse schilder deelt, „maar niet omdat ik speciaal belang hechtte aan haar betoog. (…) De opwinding die zij zelf ervoer bij haar onderwerp (…) elektriseerde heel haar tengere, beweeglijke lijfje.” Middenin haar relaas begint hij haar te betasten en na het hoogtepunt valt zij in zijn armen „als een gewond diertje”. Ik vond het een zeldzaam vernederende scène, maar goed. Dat is nou eenmaal gebruikelijk in de literatuur met grote L.

Ik zag de recensenten, uitgevers en schrijvers van de hoge literatuur de afgelopen jaren een aantal keer bij prijsuitreikingen. Het boek van mijn geliefde, Arjen van Veelen, werd iets van zeven of acht keer genomineerd. Ik stond ervan versteld. Niet dat hij genomineerd werd, het was een goed boek, maar dat er kennelijk zoveel prijzen te winnen waren. Ik ken eigenlijk niet één plek waar men zichzelf zo serieus neemt en zichzelf zo vaak feliciteert als de boekenwereld.

Die is erin geslaagd om de soms tegenvallende verkoop van het eigen product te verpakken als een maatschappelijk probleem: ontlezing. Dat betekent in feite alleen dat boeken gewoon niet goed genoeg zijn om de concurrentie aan te kunnen. Niets om je zorgen over te maken. In tegenstelling tot waar men u van wil overtuigen is een boek, of ‘de literatuur’, niet zoiets als groente eten. Geen doel op zich. Het papieren boek ook niet. En de lokale boekhandel ook niet. Als een winkel met uitgeprinte teksten zich anno 2019 niet heeft weten te vernieuwen, en zichzelf interessant te houden voor de consument, dan hoort die te verdwijnen.

Ik heb slechts één advies om de ontlezing tegen te gaan. Ik zou wat minder hautain doen. Wat minder neerbuigend tegenover mensen die niet het juiste boek lezen, of niet in de juiste vorm tot zich nemen, of dat niet op de juiste manier kopen.