Een jaar vol gedoe aan de Coolsingel

‘Ik zal héél eerlijk zijn”, zegt VVD-leider Vincent Karremans begin juni in het Rotterdamse stadhuis. In de statige leeszaal is hij omringd door de geïrriteerde oppositie. De raad heeft twee wethouders zien stuntelen in een urenlang debat over Acato, een kleine school voor autistische jongeren. Maar een motie van afkeuring gaat de coalitie écht te ver, zegt Karremans achter de schermen. Want dan treden jeugdwethouder Judith Bokhove (GroenLinks) en onderwijswethouder Said Kasmi (D66) af. Dan is het crisis.

Acato is dicht en de meeste van de twintig jongeren zitten thuis. Volgens Bokhove heeft het schooltje nooit aan de veiligheidseisen voldaan. Maar Kasmi heeft de raad een brief gestuurd waarin staat dat Acato wél aan die eisen voldoet. Dus wie heeft de raad verkeerd geïnformeerd, vraagt oppositiepartij Nida.

Impliciet wijzen de twee wethouders in het debat naar elkaar. Tijdens een schorsing zou Kasmi tegen raadsleden zelfs hebben gezegd: ‘Ik word genaaid’ – wat hij later tegen de coalitie ontkent. De onderwijswethouder zou de brief onder zijn naam, die is opgesteld door een jeugdambtenaar, helemaal niet kennen.

De coalitie dient geen motie van afkeuring, maar een mildere motie in: van treurnis. Bokhove krijgt daarbovenop nog een motie van wantrouwen van de oppositie. Zo laat het college van de tweede stad van Nederland, met 645.000 inwoners en een begroting van 3,5 miljard euro, zich in het nauw brengen. Om één schooltje met een halve ton subsidie, schamperen oppositieleden.

Razend interessant en moeilijk

Het college van VVD, GroenLinks, D66, PvdA, CDA en ChristenUnie-SGP heeft een pittig eerste jaar gehad, bevestigt een rondgang door het stadhuis aan de Coolsingel. „We zijn vaker dan ons lief is afgeleid door gedoe”, erkent integratiewethouder en locoburgemeester Bert Wijbenga (VVD).

Genoemde oorzaken: onervaren wethouders, een kwetsbare coalitie en bijtende politiek. Met 13 fracties, versnipperd over 45 raadszetels, lijkt het in Rotterdam doorlopend verkiezingstijd. Iedereen zoekt achterban, liefst bij een andere partij.

De coalitie is „razend interessant, maar razend moeilijk”, omschrijft Wijbenga. Het college telt tien wethouders met overlappende portefeuilles. Er zijn zes coalitiepartijen van links tot rechts die hun minimale meerderheid van één zetel streng bewaken. En er zijn de zeven oppositiepartijen Leefbaar Rotterdam, Denk, Nida, SP, Partij voor de Dieren, PVV en 50Plus. Die zijn heel goed in het afvuren van schuldvragen. Er was het eerste jaar ophef om allerlei zaken.

De nieuwe directeur van de gemeente Ina Sjerps vertrok, naar verluidt om een arbeidsconflict. Er kwam veel kritiek omdat de gemeente ineens het plan voor een grote nachtclub in het havengebied introk. De beloofde metro naar Hoek van Holland rijdt na bijna twee jaar vertraging nog steeds niet.

Visser trad af na lekken

Een klap was de wekenlange ‘lekaffaire’. D66-wethouder Adriaan Visser (financiën, grote projecten, haven) trad af na het lekken van een stuk over een mislukt vastgoedproject. Zijn opvolger Arjan van Gils (D66) is nu al gefileerd om zijn ontslagvergoeding van 75.000 euro als gemeentesecretaris van Amsterdam.

Lees hier een groot interview met ex-wethouder Adriaan Visser over zijn aftreden

Dan zijn er nog de megaprojecten. Stichting Droom en Daad heeft een bijdrage van 40 miljoen euro voor de renovatie van Museum Boijmans Van Beuningen (223,5 miljoen euro) ingetrokken. Geld voor een tijdelijk museum in Rotterdam-Zuid is er niet.

De vraag is of Feyenoord City (444 miljoen euro), een nieuw stadion met gebiedsontwikkeling, financieel haalbaar blijkt. En dan is er nog het noodlijdende Warmtebedrijf dat restwarmte van de haven naar Leiden moet gaan transporteren. Een mogelijk faillissement kan de stad honderden miljoenen euro’s kosten.

Als ‘team captain’ van het college heeft wethouder Wijbenga vóór de Voorjaarsnota-presentatie nog een peptalk gehouden. Dat was even nodig, op de maandag na het pijnlijke debat over de autistenschool.

„We hebben wel nog drie jaar te gaan”, zei hij. „Het is tijd om te laten zien dat we een goed college zijn.”

Doorbraken zijn het doel, staat in het coalitieakkoord Nieuwe energie voor Rotterdam. Er zijn ‘klimaattafels’ ingericht om met bedrijven en organisaties een lokaal energie- en klimaatakkoord te sluiten. Er is een ‘Deltaplan’ om tienduizenden mensen zonder werk, met schulden en taalproblemen te helpen. Een pakket maatregelen moet de bouw van 18.000 woningen versnellen.

Sfeer moet beter

Ook de sfeer in Rotterdam moet beter, vindt het college. Vooral het integratiedebat mag wat afkoelen na de rechtse coalitie van Leefbaar, D66 en CDA. Relax heet het plan waarmee het college ontspanning in het multiculturele samenleven wil brengen.

Zelf gaat het college veel op werkbezoek om in gesprek te gaan. Ook zegt het college te besturen met „een uitgestoken hand” naar de oppositie.

Maar dat vertaalt zich nog niet in stemgedrag, blijkt uit een data-analyse van NRC. Bij 80 procent van alle moties of andere voorstellen stemde de coalitie het afgelopen jaar als één blok, en bij ruim 95 procent won de coalitie of een meerderheid daarvan. Het aantal moties dat coalitie- én oppositiepartijen gezamenlijk indienen, zit volgens een voorzichtige telling onder de 5 procent.

„Ik maak me enige zorgen over de dualiteit van deze raad door de gepolariseerde verhoudingen”, zegt directeur Paul Hofstra van de lokale Rekenkamer. „Een coalitie die het moet hebben van één zetel meerderheid in plaats van argumenten, gaat geen rooskleurige tijd tegemoet”, zegt John Bijl van het Rotterdamse Periklesinstituut, dat politici traint.

Afgeluisterd vanuit een bijvertrek

De coalitie kwam er na bijna honderd dagen moeizaam formeren. Op links hielden GroenLinks, de PvdA en D66 elkaar vast (samen 15 zetels) en op rechts Leefbaar Rotterdam en de VVD (samen 16 zetels). De verkenners bij de formatie spraken van een „loopgravenmodel” en opperden een werkgroep bestuurlijke vernieuwing. De informateurs riepen op tot een „nieuwe politieke cultuur”. Maar er is helemaal niets mee gedaan.

Lees hier een lange reconstructie van de moeizame formatie in Rotterdam

Illustratief voor de sfeer waarin de coalitie begon, is een incident dat nu pas naar buiten komt. Op 30 mei vorig jaar hadden PvdA’ers Barbara Kathmann, nu economiewethouder, en Co Engberts, nu fractievoorzitter, een gesprek met informateur Paul Rosenmöller, volgens bronnen rond de formatie. Het was een pittig gesprek in kamer 123 van het stadhuis. De formatie zat vast, en de PvdA wilde niet met de VVD én Leefbaar.

Achteraf hoorde Kathmann van een stadhuismedewerker dat iemand het gesprek aan de deur stond af te luisteren vanuit het bijvertrek, kamer 124. Het zou gaan om VVD-lijsttrekker en onderhandelaar Vincent Karremans. Kathmann was furieus. Ze besprak het onder meer met burgemeester Ahmed Aboutaleb die over integriteitszaken gaat.

De een noemt het achteraf beslissend voor de formatie, de ander slechts een incident waar opwinding over was. Zeker is alleen dat er die week beweging kwam. Kathmann vroeg de informateurs een dag later onderzoek te doen naar een linkse gedoogvariant met acht partijen. De VVD ging alsnog overstag en drie dagen later was de huidige coalitie er.

De betrokkenen geven achteraf tegenstrijdig commentaar op het afluisterverhaal. VVD’er Karremans: „Het is totale onzin en ik hoor het voor het eerst.” PvdA’er Engberts: „Het was een gerucht, we hebben het besproken. Vincent zei dat het niet waar was, voor ons was de kous daarmee af.” Oud-informateur Rosenmöller wil geen commentaar geven.

Een lening van 68 miljoen

De sfeer bínnen het college is nu doorgaans goed, zeggen wethouders. Ze hebben uiteenlopende achtergronden, leeftijden en karakters, maar ze werken allemaal aan hun „transities” voor de stad. Er wordt gelachen en elkaar soms wat gegund, zeggen ze.

Wat dan? Bijvoorbeeld de lening van 68 miljoen euro voor de duurzame energietransitie van GroenLinks-wethouder Arno Bonte, vertelt Wijbenga. „Daar had de VVD liever nog een jaartje mee gewacht”, zegt hij. „Eerst verdienen en dan uitgeven.”

Lees hier meer over de route naar een duurzaam Rotterdam

Maar dat gunnen ging niet zomaar, vertellen bronnen rond het stadhuis. De energietransitie, hét speerpunt van dit college, moet eigenlijk betaald worden met de verkoop van energiebedrijf Eneco. Alleen bij uitstel of afstel van die verkoop zou de coalitie zoeken naar ander geld, staat in het coalitieakkoord. Daarvan is geen sprake, zei de VVD eerst: de verkoop is alleen wat vertráágd.

Na de Dodenherdenking op 4 mei sprak de coalitie af in het Hilton voor overleg. Uiteindelijk stemden alle partijen in met de lening van 68 miljoen euro van het Investeringsfonds Rotterdam, maar alleen als alle coalitiepartijen een veto kregen op alle uitgaven binnen de energietransitie. Zo werd wethouder Bonte wat gegund, en werd hij tegelijkertijd ‘onder curatele’ gesteld.

Het chagrijn in de raad blijft voorlopig een probleem voor het college. We geven de oppositie te weinig ruimte, reflecteert een raadslid van de coalitie. De zes partijen zijn al blij als ze het na lang praten onderling eens zijn geworden, en dan is er vaak nog maar weinig speling.

Cynisme, over en weer

De oppositie wordt ook onderschat, zeggen bronnen in onder meer de coalitie. De oppositie is ideologisch verdeeld, maar werkt strategisch slim samen tegen de coalitie. Fractievoorzitters Stephan van Baarle van Denk en Joost Eerdmans van Leefbaar, politieke tegenpolen, weten elkaar in de raad prima te vinden. „Wij zijn anti-establishment en zij voor een deel ook”, zegt Van Baarle.

Het gevolg van alle harde debatten is cynisme, over en weer. Na lang gehakketak over bijvoorbeeld klimaatopwarming, lekken of ontslagvergoedingen verzuchten raadsleden: laten we hebben over zaken die Rotterdammers écht bezighouden. „Ik kan me niet herinneren dat er ook maar één vraag is gesteld over de 48 wijkagenda’s”, zegt wijkenwethouder Kathmann bijvoorbeeld.

Er is een inflatie, nee hyperinflatie van raadsinstrumenten, vinden coalitieleden. In juni heeft de hele oppositie in één raadsvergadering twéé moties van afkeuring ingediend. Tegen wethouder Bokhove om de informatievoorziening rond een vermoord meisje en tegen wethouder Van Gils om zijn ontslagvergoeding. Laat maar komen, zeiden honende coalitieleden, omdat zulke moties toch nipt worden weggestemd.

Er leeft in de raad ook het gevoel dat het allemaal niet zo uitmaakt, omdat maar weinig Rotterdammers de lokale politiek echt zouden volgen. De tribunes zijn meestal leeg, online trekken raadsvergaderingen over één hele dag gemiddeld ruim 4.000 kijkers.

In december was er een urenlang debat, omdat wethouder Wijbenga in een interview had gezegd dat het college „wel klaar” was met Leefbaar, Denk of Nida – en geen woord wilde terugnemen. „So be it”, blikt Wijbenga terug. „Dan is het maar zes uur. Daar kan ik eigenlijk niet zo mee zitten. Als ik eerlijk ben, de mensen die ik in de stad ontmoet, hebben er eigenlijk niet eens erg in.”

Relativeer al dat geruzie, zeggen coalitieleden ook. Debatten zijn deels theater en op het achtertoneel wordt prima samengewerkt. Nee, zeggen oppositieleden. In de koffiekamer is het gezellig, maar de bestuurscultuur in Rotterdam is gesloten.

„We moeten open en eerlijk zijn, leren van fouten”, zegt zorgwethouder Sven de Langen (CDA) na het eerste jaar. Het college heeft na alle incidenten in ieder geval afspraken gemaakt. „Duidelijke rugnummers en een strakke regie”, zegt Wijbenga. „The best is yet to come.”

Maar raadslid Gerben Vreugdenhil van Leefbaar voorziet een „hete herfst” voor het college. Om te beginnen met een kritisch Rekenkamer-rapport over het Warmtebedrijf dat na het zomerreces verschijnt. „Ik denk dat de verantwoordelijke wethouders de Kerst niet halen.”