‘Toen zei die man tegen ons: Ik ga jullie rijk maken’

Op een zondagmiddag in juni zit een gepensioneerd Brabants echtpaar achter de laptop in hun zonnige woonkamer. Terwijl ze op het scherm naar de winst- en verliescijfers van het pas geïnstalleerde beleggingsprogramma kijken, telefoneren ze met een man die zij kennen als Ron Black.

„Toen ik jullie eerder belde was er winst”, zegt Black. Hij heeft een Brits accent. Black helpt het echtpaar te investeren in bitcoins. Denken ze.

Zevenduizend euro hebben ze al overgemaakt. Maar dat geld zijn ze kwijt, beweert Black. Geen zorgen, de koers stijgt weer. Dus als ze nu tienduizend euro investeren, kunnen ze weer in de plus komen. Maar dat moet dan wel snel gebeuren.

„Ik zit altijd achter de computer, ik kijk altijd, ik ben altijd aan het managen, ik doe altijd wat ik kan”, verzekert de handelaar aan de telefoon.

„Weet u het zeker? Mijn vrouw is een beetje in de war”, zegt de Brabander weifelend.

Black belooft dat het geld terugkomt als ze de „free margin” terugverdienen.

De man weet niet precies wat Black daarmee bedoelt. Toch zegt hij: „Ja, oké.”

Tien dagen later doet het echtpaar hun verhaal aan NRC. Uit schaamte houden ze wat hen is overkomen geheim voor vrienden en familie. Daarom willen ze anoniem blijven – hun namen zijn bij de redactie bekend. Ze laten het opgenomen telefoongesprek horen, dat ze maakten omdat de twijfel allengs toenam. Black klinkt als een man die weet waar hij het over heeft, zelfverzekerd, geruststellend. Heel anders dan de Brabantse man, die zich gedwee laat meevoeren richting de volgende investering. Zijn vrouw vraagt op de achtergrond: „Is dit wel oké?”

NRC deed onderzoek naar nepadvertenties voor investeringen in bitcoins. Die zijn de laatste maanden volop te zien op sociale media als Facebook, Instagram, Twitter en LinkedIn. Ze beloven een manier om mee te liften op de koersstijging van de digitale munt en beweren dat bekende personen als media-ondernemer John de Mol en zanger Waylon zo een fortuin hebben verdiend – gebruikmakend van online beleggingsprogramma’s met namen als Bitcoin Profit, Bitcoin Evolution en Bitcoin Compass. De koers van de digitale munt, die door zijn gedecentraliseerde karakter wordt gezien als alternatief voor banken, schoot de laatste maanden inderdaad omhoog, maar de opgevoerde BN’ers hebben niets met de advertenties of beleggingsprogramma’s te maken.

Wie zich inschrijft bij een partij als Bitcoin Profit, loopt het risico te worden opgelicht. Honderdzestig Nederlandse gedupeerden hebben tot nu toe een melding over de nepadvertenties gedaan bij de Fraudehelpdesk, met een totale schade van 1,8 miljoen euro. Ook in het buitenland zijn goedgelovige investeerders voor miljoenen euro’s opgelicht. De Britse en Italiaanse marktwaakhonden waarschuwden eerder voor de oplichtingspraktijken.

De makers van de advertenties maken gebruik van nepaccounts op sociale media, nepbeoordelingssites en nepnieuws-websites. De bitcoinprogramma’s waarvoor wordt geadverteerd, blijken façades voor andere bedrijven die allerlei risicovolle beleggingen aanbieden. Ze zijn gevestigd in landen als Cyprus en Bulgarije – waar het toezicht minder streng is. Soms hebben ze een vergunning of registratie bij financiële toezichthouders, soms niet. NRC kwam ook sites tegen die legale aanbieders imiteren en claimen een vergunning te hebben die niet bestaat.

„Bij ons begon het met een Facebookadvertentie met John de Mol”, vertelt de man. „Hij zou enorme winsten hebben gemaakt met bitcoins.” De advertentie leidde hem naar een website die eruit zag als de site van de NOS. Daar las hij dat zelfs een NOS-journalist meedeed met het beleggingsprogramma. „De boodschap was: je hoeft niet meer te werken, onze journalist is miljonair geworden. Als je dan doorklikt, kom je op wéér een andere website, waar je je kunt inschrijven op het beleggingsplatform, met een minimale eerste inleg van 220 euro. Dan denk je: daar kun je toch geen buil aan vallen?”

Binnen twee minuten na inschrijving werd hij gebeld door een enthousiaste Nederlandssprekende vrouw, die wilde weten of hij Engels sprak. Een paar uur later hing Black aan de lijn. „Hij maakte eerst een babbeltje om de spanning weg te nemen en vroeg of ik getrouwd was en kinderen had”, vertelt hij. „Zelf had hij twee dochters. Toen zei hij: ik ga je rijk maken.”

Lees ook: Ga eerst praten, zegt rechter tegen Facebook en De Mol in zaak over nepadvertenties

‘Er zit ook geld van mij in’

Omdat hij digitaal niet zo handig is en weinig verstand heeft van financiën, moest de Brabander een programma downloaden waarmee Black kon meekijken op zijn computer. Met een ander programma, dat hij ook moest downloaden, kon hij beleggen en zijn winst en verlies bijhouden. „Het begon goed natuurlijk: nog dezelfde dag maakten we 2.100 euro winst. Maar de volgende dag was alles opgedroogd. Black zei telkens dat ik meer moest investeren om te voorkomen dat ik alles kwijt zou zijn. Op sommige dagen belde hij wel tien keer. ‘Er zit ook geld van mij in’, zei hij. ‘Stop alsjeblieft niet met investeren want dan ben ik ook mijn geld kwijt’.”

Viermaal liet Black de Brabander bitcoins kopen bij Bitrush.nl, een Nederlands kantoor waar je euro’s kan omzetten naar cryptovaluta. De transacties hebben daadwerkelijk plaatsgevonden, blijkt na controle van de bitcoin-blockchain, een digitaal grootboek waarin alle bitcointransacties worden bijgehouden. Maar de aangekochte stukjes bitcoin waren, anders dan Black beweerde, nooit in het bezit van het echtpaar. Black liet ze naar bitcoin-adressen sturen waar zij geen toegang toe hadden.

„Later kreeg ik de grote baas aan de lijn, ene Robbert. Hij zou me helpen via onze bank geld over te maken”, vertelt de man. „Zij hebben gezien hoeveel geld wij op onze bankrekening hadden staan, via dat programmaatje dat ik had gedownload. We kwamen steeds meer in het rood te staan omdat de investeringen de verkeerde kant op gingen. En wéér konden we het alleen maar redden door extra geld over te maken. Toen onze spaarrekening leeg was stelde Robbert voor onze hypotheek te verhogen. Toen wist ik dat het echt fout zat, en zijn we direct gestopt.”

Na nog een paar telefoontjes hoorde het echtpaar niets meer van de fraudeurs. Op hun mails werd niet meer gereageerd. De telefoonnummers van de oplichters zijn niet meer beschikbaar – NRC heeft meerdere keren geprobeerd hen te bereiken.

Drie dagen en een stuk of twintig telefoontjes hadden Ron en Robbert nodig om het echtpaar bijna 25.000 euro afhandig te maken – al hun spaargeld. Natuurlijk twijfelden ze. Maar die twijfel werd telkens weggenomen, en niet alleen door de oplichters, vertellen ze. „Als mijn vrouw onzeker is gaat ze pendelen”, zegt de man. Een ‘pendel’ wordt wel gebruikt om antwoord te geven op belangrijke levensvragen. „Ze hangt dan een ring aan een touwtje. Heeft ze geleerd op een cursus. Ze was sceptisch, maar de pendel gaf telkens aan dat het goed was. Tot nu toe heeft dat altijd gewerkt.”

Lees ook: Verliezen waar casino’s jaloers op zijn

Schlagerzanger

De nep-NOS-site waarop het echtpaar John de Mol zag staan, maakt deel uit van een grootschalige, internationale reclamecampagne. De makers hebben tientallen nepsites in verschillende talen in het leven geroepen – van Italiaans en Duits tot Pools en Indonesisch. Op de sites staan deels dezelfde foto’s en veelal dezelfde teksten, maar er worden lokale beroemdheden of burgers opgevoerd en lokale nieuwssites geïmiteerd. Op een Duitse nepsite meldt dagblad Der Spiegel zogenaamd dat een beroemde schlagerzanger veel geld heeft verdiend met een bitcoininvestering, een Italiaanse imitatie-nieuwssite vertelt het verhaal („het lijkt bijna een sprookje, maar het is echt gebeurd!”) van een dertiger die via handelsplatform Bitcoin Trader miljonair werd.

Koppen en fotobijschriften zijn op de doelgroep toegespitst. „SPECIALE BERICHTGEVING: De meest recente investering van John de Mol verbaast experts en maakt grote banken doodsbang”, kopt een Nederlandse nepsite. De Australische tegenhanger: „SPECIAL REPORT: Andrew Forrest’s Latest Investment Has Experts in Awe And Big Banks Terrified.”

Om betrouwbaar over te komen beheren de makers tientallen fictieve beoordelingssites, waarop niet bestaande gebruikers de handelsplatforms juichende recensies geven. Wie op Google zoekt naar de handelsplatforms Bitcoin Profit en Bitcoin Trader krijgt in negen van de tien gevallen een link naar zo’n nepbeoordelingssite.

Het is niet gezegd dat iedereen die zich inschrijft bij een firma als Bitcoin Profit wordt opgelicht. De makers van de advertenties lijken vooral als doorgeefluik te fungeren. Ze strijken een vergoeding op voor elke naar een beleggingssite doorgestuurde klant. De ene site is betrouwbaarder en beter gereguleerd dan de andere.

„Deze bedrijven opereren in een juridisch schemergebied”, zegt crypto-expert Hanna Deleanu, verbonden aan de Universiteit Utrecht. Zij doet al jaren onderzoek naar bitcoinfraude. „Op hun sites staat bijvoorbeeld in de kleine letters dat je instemt met het kopen van een risicovol product en dat 90 procent van de mensen zijn geld niet terug krijgt. Dat is onethisch maar niet per se crimineel. Aan de andere kant kom ik ook sites tegen die helemaal niet gereguleerd zijn en vermoedelijk zijn gericht op pure oplichting.”

Zeer risicovolle derivaten

NRC vond vijf online beleggingsplatforms die gebruik maken van de nepadvertenties. Alleen het Cypriotische Investous ging aanvankelijk in op vragen. Het bedrijf biedt zeer risicovolle derivaten met een looptijd van minder dan een uur aan. Zo kun je bijvoorbeeld op de koersstijging of -daling van cryptovaluta gokken. Dankzij een vergunning op Cyprus mag het moederbedrijf van Investous volgens de Europese regels zijn producten in de hele Europese Unie aanbieden.

Een woordvoerder erkent dat bezoekers op het handelsplatform terechtkomen via nepadvertenties met BN’ers. „Het is gewoon marketing”, zegt zij. Dat mensen met verzinsels en valse beloftes naar de site worden gelokt vindt ze geen bezwaar. „De advertenties brengen bezoekers naar gereguleerde bedrijven waar je bitcoins kunt kopen. Dus eigenlijk bieden wij wat er in die advertenties staat gewoon aan.”

Het marketingbedrijf dat de nepadvertenties heeft gemaakt, en dus in opdracht van Investous werkt, wordt via het zogeheten affiliate-programma van Investous beloond per doorverwezen bezoeker. Om welk marketingbedrijf het gaat, wil de woordvoerder niet zeggen. Ze reageert niet op aanvullende vragen van NRC.

Over Investous zijn online zowel positieve als negatieve recensies te vinden. Het bedrijf won vorig jaar een prijs voor websites die in buitenlandse valuta handelen. Opmerkelijk genoeg sponsort de Cypriotische firma voetbalclub PSV. Woordvoerder Thijs Slegers van PSV is verbaasd dat het bedrijf nepadvertenties met BN’ers blijkt te gebruiken. „Investous laat ons weten dat dit via externe partijen gaat. Vooraf controleren we sponsoren. Mocht er onderweg onverhoopt iets gebeuren, dan moeten we van standpunt veranderen. Dat gaan we nu uitzoeken.”

Gedupeerden hebben weinig kans hun geld terug te zien, zegt André Vermeulen van de Fraudehelpdesk. „Politie en het OM redeneren dat mensen dat geld vrijwillig hebben overgemaakt. En omdat de bedrijven in het buitenland zitten gebeurt er sowieso niks.”

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) kan bij een zusterorganisatie in het buitenland een klacht indienen over malafide aanbieders van financiële producten. Tegen bedrijven zonder vergunning kan de AFM sowieso niet optreden.

BN’ers klagen al langer over het misbruik van hun naam door Bitcoinoplichters. Presentator Humberto Tan vertelde in DWDD dat hij wordt benaderd door slachtoffers die hun geld terugeisen. Media-ondernemer John de Mol heeft Facebook aangeklaagd omdat het bedrijf de nepadvertenties met zijn naam en beeltenis niet snel genoeg verwijdert. Op aanraden van de rechter proberen de partijen deze maand tot een schikking te komen.

Facebook en de andere grote socialemediabedrijven proberen de advertenties te verwijderen, omdat ze huisregels overtreden. Maar de makers van de nepadvertenties weten de controlemechanismen vaak te slim af te zijn, net als aanbieders van verboden middelen en gestolen waar die mechanismen vaak voor de gek weten te houden. Daarom, zeggen de techbedrijven, blijven de advertenties terugkomen.

Update: het kader bij dit artikel is op 6 juli om 8:50 aangevuld met de namen van vijf bedrijven die gebruik maken van de nepadvertenties.