Bestrijden van witwassen raakt ook vrijheid van burger

Wat hebben het ‘appverbod’ op de fiets en de beperking van cashbetalingen tot 3000 euro met elkaar gemeen? Het antwoord: beide beperken de vrijheid van het individu. Zeker wie de grote steden kent, weet dat er geen grotere anarchist bestaat dan de Onbekende Fietser die stoepjes, rode lichten en eenrichtingsverkeer negerend, door het verkeer dwarrelt. Liefst met losse handen, oortjes in en turend op z’n telefoon. Immuun voor verkeerscamera’s, want geen nummerbord. Vrijwel opgegeven door de handhaving die de handen te vol heeft.

Cash-betalers spelen dezelfde rol in het economisch verkeer. Baar geld verschaft vrijheid, trekt een lange neus naar het gezag en geeft de Burger met Poen de kans om iedere aankoop voor zichzelf te houden. Een stapel ‘flappen’ biedt fysiek contact met écht vermogen waar geen digitale vorm tegenop kan. Hoe makkelijk contactloos de ‘swipe’ langs het apparaat ook is. Iedere vee-, auto-, of schroothandelaar weet het. Waar cash vandaan komt of naartoe gaat valt niet te traceren. Cash heeft een hekel aan bonnetjes. En een samenleving waarin ieder rolletje pepermunt een digitaal spoor trekt wil ook niet iedereen.

Maar dat is dus aan het verdwijnen. Althans de datawolkmijder die baar geld prefereert moet zich zorgen maken. Voor het appverbod zal de Onbekende Fietser snel een modus vinden – de stuurclip, het smarthorloge, de handsfree functie, de spraakassistent. Geen overheid zal ooit de fietser echt in het gareel krijgen.

De drempel van 3000 euro zet echter een stap naar de cashloze samenleving, waarin alle transacties digitaal zijn. En dus altijd voor verantwoording bruikbaar zijn. Het argument is veiligheid, altijd veiligheid. Of het nu de OV-bus is of de pizzakoerier die met verplicht pinnen tegen overvallers wordt beveiligd. Het marginaliseren van de dikke portemonnee hoort erbij.

In een land waar jaarlijks 16 miljard uit drugs- en fraude-opbrengsten wordt witgewassen is een cashbeperking overigens verdedigbaar. Dat de georganiseerde criminaliteit hier uit de hand loopt en de overheid op achterstand staat, is helaas een feit. Maar wel met de aantekening dat niet alleen de criminaliteit voor ondermijning zorgt, maar ook de handhaving. En wel van de vrijheid en privacy van de goedwillende, aan het recht gehoorzame burger. Wie het hele anti-witwaspakket tot zich door laat dringen, ziet hoe het digitale toezicht in de turbostand gaat. Het kabinet wil ‘de’ criminelen nu echt uit het financiële stelsel verwijderen en slaat een krijgshaftige toon aan. Het Nederland van de brievenbusfirma’s, duistere bv’s, anonieme stichtingen, beschermende trusts en ontwijkconstructies komt ten einde. Banken mogen, nee moeten, gegevens gaan delen over ‘ongebruikelijke klanten’ en curieuze transacties. Er worden voorbereidingen getroffen om makkelijker in de bevolkingsadministratie te kunnen kijken en BSN-nummers te controleren. Overheid en banken gaan de ‘witwassubjecten’ samen te lijf. Het ritselt van de plannen om bank- en saldoinformatie meer te gaan delen, toegankelijker te maken en opsporingskennis te delen.

Nederland wil koploper worden bij het bestrijden van witwassen, schrijft het kabinet. Dat is met 16 miljard illegale omzet onder de leden geen dag te vroeg. Maar het is ook ambitieus en niet onproblematisch – voor de rest van de samenleving die niet óók steeds wil worden besnuffeld, bekeken, gekoppeld of gecontroleerd. Ook wie niet op een fiets zit, mag zich vrij kunnen voelen.