Duits succes, maar voor Merkel zelf een pijnlijke EU-top

Ze kwam dinsdag glimlachend de perszaal in Brussel binnengelopen, als iemand die na het bereiken van de bergtop het uitzicht bewondert. Angela Merkel was opgelucht dat de over drie dagen uitgerekte top over Europese superbanen was volbracht. Maar was de Duitse bondskanselier ook tevreden? Nee. „Ik heb me voor een andere uitkomst ingespannen.”

Dagenlang had ze de ‘Spitzenkandidaten’ zitten te verdedigen, degenen die tijdens de EU-verkiezingen openlijk campagne hadden gevoerd voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. De Nederlander Frans Timmermans, de Duitser Manfred Weber. Maar de topbaan ging naar iemand die er géén campagne voor voerde: Ursula von der Leyen.

Lees ook: De eurofiel kreeg echt zijn zin

Defensieminister. Vrouw. Duits. Heeft Merkel niet gewoon de hoofdprijs gekregen? Toen Von der Leyen in het banenspel kwam bovendrijven had de bondskanselier zich „natuurlijk niet verzet”. Dat Duitsland na 52 jaar voor het eerst een Commissievoorzitter mag leveren, is bijzonder. De Fransen, zei Merkel, deden dit in dat tijdsbestek al vier keer. Maar Merkel zei ook zeer te hechten aan het spitzen-systeem, omdat dit Europa een stukje democratischer zou kunnen maken.

Ondanks het Duitse succes, was het voor Merkel een pijnlijke top. Ze verloor het gezag in haar politieke familie, de Europese Volkspartij (EVP). De acht EVP-premiers in de EU kwamen zondag, op de eerste dag van de top, vrijwel allemaal in opstand, en verweten Merkel teveel concessies te doen. Bovendien kwam de compromiskandidaat - Von der Leyen - niet uit háár koker, maar uit die van de Franse president Emmanuel Macron, die de in Brussel geboren en perfect Franssprekende minister van Defensie volledig ziet zitten. Zo Duits was dat succes dus niet. Ook lastig: de Duitse socialisten (SPD) met wie Merkel regeert zijn woest over het resultaat, dat over twee weken nog door het Europees Parlement moet worden goedgekeurd.

Geen echte persoonlijkheid

Merkel zat vanaf het begin moeilijk in de race. De EVP-kandidaat voor de Commissie, haar landgenoot Manfred Weber, was zwak. Wel gepokt en gemazeld als EVP-leider, maar geen bestuurlijke ervaring in de echte wereld. Wel een zoetgevooisd Beiers accent, geen echte persoonlijkheid. Hoe dan ook: Merkel voelde het als haar christen-democratische plicht om met hem de boer op te gaan, tegen de klippen op, want al snel bleek er voor Weber geen meerderheid te vinden, zowel onder de leiders als in het Europees Parlement.

Lees ook: Clubje centrale bankiers krijgt baas van buiten

Het leidde vorige week tot een koerswijziging. Tijdens een diner in Berlijn kwamen Merkel, Weber en andere EVP-prominenten tot de conclusie dat het spitzen-concept, een EVP-uitvinding, slachtoffer dreigde te worden van de impasse. Een van de politieke families móest een stap opzij doen en aangezien Weber kansloos leek zei Merkel: wij moeten dat doen.

Vervolgens ging ze naar Osaka, Japan, voor de G20 van belangrijkste industrielanden. Daar trof ze Macron, premier Mark Rutte en de Spaanse premier en socialist Pedro Sánchez en sloot ze in hoofdlijnen een deal: de Commissie voor Timmermans, het Europees Parlement voor Weber, en nog wat andere compensatie voor de EVP. Maar eenmaal terug in Brussel bleek het ‘sushi-akkoord’ onacceptabel voor de EVP-premiers: zij voelden zich overvallen en eisten de Commissie op.

In de aanloop naar de top had elke politieke familie ‘verkenners’ aangesteld. Per fractie zouden twee premiers gaan polderen. Voor de EVP waren dat de Let Krisjanis Karins en de Kroaat Andrej Plenkovic. Maar zelfs bij hen zou door Merkel geen rugdekking zijn gezocht vanuit Osaka: een bron van veel kwaad bloed.

Merkel onderschatte nog iets: de EVP is in de loop der jaren sterk veranderd. Veel Oost-Europeser geworden, met veel meer premiers uit die hoek. En juist daar zit veel weerstand tegen Timmermans, die de afgelopen vijf jaar als Eurocommissaris van de rechtstaat, en het gebrek daaraan in Polen en Hongarije, een speerpunt maakte. Merkel zou Macron tijdens de top zelfs om hulp hebben gesmeekt: vertel ze alsjeblieft dat ik maximaal voor Weber heb gevochten, want ze geloven me niet.