Door informatie te delen de witwasser te lijf

De puzzel is gelegd. In het Kamerdebat over het faciliteren van witwassen door banken afgelopen januari schetste minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) een „tenenkrommende” situatie.

„Iemand wordt de ene bank uitgeknikkerd, loopt bij wijze van spreken letterlijk naar de overkant van de straat en opent daar weer een rekening, waarna het spel weer van voren af aan begint.” Hoekstra toonde zich fervent voorstander van het uitwisselen van klantinformatie tussen banken om witwassen te voorkomen. Maar, zo hield hij de Kamer voor, hij moest tegelijkertijd ook met privacy rekening houden. „Op die puzzel zullen wij ons moeten richten.”

Gele Lamborghini

Maandagochtend stond Hoekstra samen met collega-minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie & Veiligheid, CDA) op pagina 1, 2 en 3 van De Telegraaf. Vergezeld van een foto waarop ze kijken naar een in beslag genomen gele Lamborghini, lanceerden de ministers hun ‘plan van aanpak witwassen’.

Belangrijk onderdeel van het plan, dat ook naar de Tweede Kamer werd gestuurd, is dat banken uitgebreid informatie mogen gaan uitwisselen over hun klanten en transacties. Om dat mogelijk te maken wordt de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) op twee punten aangepast.

Hoekstra schrijft dat banken samen werken aan de oprichting van een Know Your Customer-instantie waar cliëntonderzoek zal plaatsvinden. De bedoeling is dat er dossiers van klanten worden opgeslagen die kunnen worden geraadpleegd door andere banken indien dezelfde klant bij hun zaken wil doen. De redenering: als niet elke klant opnieuw gecheckt hoeft te worden, komt er volgens de banken meer capaciteit vrij om ‘serieus’ opsporingswerk te doen. Klanten moeten hier wel zelf toestemming voor geven.

De kiem van de verandering ligt bij de witwasschikking van ING van afgelopen september

Daarnaast is het de bedoeling dat banken in de toekomst alle transacties gezamenlijk gaan monitoren. Volgens Hoekstra is „het idee” dat door deze op een hoop te gooien resultaten naar boven komen die je anders niet ziet omdat „criminelen hun transacties over instellingen verspreiden”.

Ook wil de minister dat banken een zwarte lijst met foute klanten mogen opstellen, zodat de klant die bij de ene bank eruit gezet wordt niet elders terecht kan. Het gaat om klanten waarbij een „meer dan redelijk vermoeden van witwassen” bestaat.

De kiem van deze verandering in antiwitwasland ligt in september vorig jaar. Toen sloot ING een recordschikking van 775 miljoen euro met justitie vanwege het faciliteren van witwassen. „Nagenoeg ongestoord” kon jarenlang via ING worden witgewassen, zo bleek uit onderzoek van de FIOD. Een veel aangehaald voorbeeld is dat ING „om de werkdruk te beperken” monitoringsssystemen zo afstelde dat er in belangrijke categorieën maximaal drie dagelijkse witwassignalen kwamen.

Lees ook: dit achtergrondverhaal over de witwasaffaire bij ING

Na de schikking ontstond er een golf van maatschappelijke en politieke verontwaardiging. Ook toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) kreeg kritiek. Drie weken na de schikking schreef DNB dat er sprake was van een wijdverbreid probleem wat betreft witwassignalering bij Nederlandse banken.

Boef lacht zich rot

Voorzitter Chris Buijink van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) liet vervolgens weten dat witwasbestrijding altijd „top of mind” moet zijn en dat banken „meer samenwerking” op witwasvlak onderzochten. Daarna toonde ook toezichthouder DNB zich voorstander van samenwerking door banken. „Als ik een boef was, zou ik me rotlachen”, zo typeerde toezichtsdirecteur Frank Elderson de situatie meermaals.

Het was niet aan dovemansoren gericht, bleek maandag. Al neemt Hoekstra niet alle suggesties die hem bereikten over. Of banken – zoals zij willen – ook BSN-nummers van klanten mogen uitwisselen en toegang krijgen tot de overheidsdatabase met alle Nederlanders is onzeker. Daartoe wordt de privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens om advies gevraagd. Dat geldt ook voor toegang tot het UBO-register dat de uiteindelijke eigenaars van bedrijven bevat.

Hoekstra schrijft de Kamer dat hij zich bij alle voorstellen de vraag heeft gesteld of de inbreuk op de privacy zich wel verhoudt tot het doel. Projectleider Martijn van der Veen van belangenorganisatie Privacy First plaatst daar echter vraagtekens bij. Hij noemt witwassen „een maatschappelijk probleem” en „valide reden voor informatie-uitwisseling”, maar is kritisch op de „technische-juridische insteek” van Hoekstra „waardoor belangrijke privacyvraagstukken worden vermeden”.

Hij wijst op de minister die vindt dat de Know Your Customer-instantie proportioneel is „omdat klanten zelf toestemming voor opname geven”. „Toestemming zegt niets over de vraag of een verwerking zelf proportioneel is”, aldus Van der Veen.

De NVB zegt dat wie geen toestemming geeft alleen al zijn gegevens opnieuw aan zal moeten leveren als hij of zij met een andere bank in zee gaat. Zowel de NVB als Financiën benadrukken dat de uitwisseling nog geen werkelijkheid is. Banken willen de plannen eerst in kleine kring testen. En de antiwitwaswet is niet zomaar gewijzigd. „Normaal gesproken neemt een wetgevingstraject anderhalf tot twee jaar in beslag.”

Lees meer over de nieuwe regels: In Nederland kun je een auto straks niet meer cash kopen. In Duitsland wel